Hesaplama işlemleri için bilgisayarlar hayatımıza girmeden önce bütün verileri analiz edip gerekli işlemleri yapmak “insan bilgisayarların” göreviydi. Belirli alanlarda yetenekli insanlar bir araya gelerek kendilerine verilen görevleri yerine getiriyorlardı. Bu insan bilgisayarların bulunduğu bir yer de Harvard Üniversitesi Gözlemevi’ydi.
Harvard Üniversitesi Gözlemevi bünyesinde kadın asistan çalıştırmaya 1875’te başladı. Daha sonra 1881 yılına geldiğimizde 4. Harvard Gözlemevi Müdürü Edward Charles Pickering kadın bilgisayarları işe almaya başlamıştı. Pickering, kadınların daha sabırlı, detaycı olduklarını ve gerekli ekipmanları kullanmak için erkeklerden daha küçük ellere sahip olduklarını düşünüyordu; bu yüzden onları işe alıyordu. Ne yazık ki, aynı iş için kadınları çalıştırmanın erkekleri çalıştırmaktan daha ucuz olduğunu da itiraf ediyordu. Fotoğraf levhalarını incelemeyle işe başlayan kadınlar daha sonra yıldızları sınıflandırdı, değişen yıldızları keşfetti, yıldız spektrumlarını çalıştı, galaksileri saydı ve daha nicesi…
Bu yazıyı yazma amacım da sizlere kariyerine Harvard insan bilgisayarı olarak başlayan Annie Jump Cannon’dan bahsetmek.
Annie Jump Cannon, öncelikle günümüzde kullandığımız yıldız sınıflandırma metodunun öncüsü olarak tanınır. Bu metod, yıldızları sıcaklığına göre sırasıyla O, B, A, F, G, K ve M harfleri altında sınıflandırır. En sıcak yıldız O harfi ile sınıflandırılırken, en soğuk yıldız M harfi olarak sınıflandırılır. Bizim yıldızımız Güneş ise G sınıfından bir yıldızdır. Bu sıralamayı kolayca akılda tutabilmek için ise şöyle bir kod yaratmıştır Cannon: Oh! Be A Fine Girl- Kiss Me!
Cannon, 11 Aralık 1863 tarihinde Dover, Delaware‘de doğdu. Ona astronomi alanındaki merakını aşılayan kişi annesiydi. Beraber çatı katında küçük bir gözlemevi oluşturdukları da bilinir. Cannon, Wellesley Üniversitesi’nde fizik ve astronomi eğitimi aldı. 1884 yılında mezun olduktan sonra ailesinin yanına geri döndü. Orada kızıl hastalığına yakalandı ve bu hastalık kalıcı olarak duyma yetisine zarar verdi. 1893 yılında annesinin ölümünden sonra evden tekrar ayrıldı ve Wellesley’e dönerek lisansüstü dersler almaya, Profesör Whitening’e fizik kurslarında yardım etmeye başladı. 1895 yılında Radcliffe İleri Araştırma Enstitüsünde, Harvard Üniversitesine bağlı ve kadınların da eğitim alabildiği bir kurum, astronomi kursuna kayıt oldu.
1896 yılında Radcliff’deki kursu bitince Wellesley’deki pozisyonundan ayrılarak Harvard Gözlemevi’nde çalışmaya başladı. Fotoğraf levhalarındaki spektrumlar yardımıyla yıldızları daha iyi sınıflandırmak için çalışıyorlardı. O sıralar Williamina Fleming bir sınıflandırma sistemi geliştirmişti. Bu sistem yıldızları A harfinden Q harfine kadar spektrumlarında görülen hidrojen çizgilerine göre sınıflandırıyordu. Fleming’in çalışması daha sonra başka bir Harvard bilgisayarı olan Antonia Maury tarafından geliştirildi.
Cannon, bu iki çalışmayı daha basit bir hale dönüştürdü. Cannon’ın sistemi bazı değişikliklerle de olsa bugün hala geçerliliğini koruyor. Günümüzde kullandığımız Morgan-Keenan sınıflandırma sistemi OBAFGKM sırasını hala kullanıyor; fakat yıldızların türünü daha iyi tanımlamak için onları parlaklık sınıfı altında da bölüyor.
1918 ve 1924 yılları arasında Cannon ve bazı iş arkadaşları dokuz ciltlik Henry Draper Kataloğunu yayınlamak için çalıştılar. Henry Draper Kataloğu içinde birçok yıldızı sınıflandırılmış halde bulunduran bir katalogdur. Cannon’ın sınıflandırma yöntemi bu kataloğu oluştururken büyük önem taşımıştır.
Cannon, gözlemevinde çalışırken Pickering tarafından astronomi fotoğrafları koleksiyon yöneticisi olarak terfi ettirildi. Fakat bunu zamanın Harvard rektörü Lowell kabul etmedi ve ayrıca Cannon’ın isminin üniversitenin kataloğunda, diğer atanmış isimlerin yanında, olmasına karşı çıktı. Cannon bu görevine 1911 yılında başlamış olsa da, resmi olarak atanması 1938 yılında gerçekleşti. Sorumlulukları arasında koleksiyonla ilgilenmek ve Pickering’in tahsis ettiği astronomi incelemelerini denetlemek vardı.
Cannon, hayatı boyunca birçok ödül kazandı ve çoğunda ilk oldu. Bunlardan bazıları: Amerikan Astronomi Topluluğunda seçilen ilk kadın yetkili, Oxford Üniversitesinden fahri doktora alan ilk kadın (1925), Ulusal Bilimler Akademisi tarafından verilen Henry Draper Madalyasını alan ilk kadın (1931). 1932 yılında Association to Aid Scientific Research by Women tarafından verilen Ellen Richard ödülünü kazandı. Bu ödülden kazandığı parayı Astronomide Annie Jump Cannon Ödülünü fonlamak için kullandı. Günümüzde bu ödül, Amerikan Astronomi Topluluğu tarafından her sene astronomi ya da ona benzer alanlarda doktora eğitimini beş sene içinde tamamlayan kadınlara veriliyor.
13 Nisan 1941 yılında hayatını kaybeden Cannon, yaşamı boyunca 350.000’den fazla yıldızı sınıflandırdı. Söylentilere göre bir yıldızın spektrumuna bakarak onu üç saniye içinde sınıflandırabiliyordu. Cannon’a göre yıldız spektrumlarını çalışmak sadece bir görev değildi, o daha çok her spektrumun harika bir dünyaya açılan kapı olduğuna inanıyordu
“Bütün zamanların ileri gelen kadın astronomlarından biri.” diyor Harlow Sharpley, Cannon’ın hayatını kaybettiği sıralardaki Harvard Gözlemevi Müdürü. Cannon, sadece yıldızları sınıflandırmakla kalmadı; bunun yanı sıra 300 değişen yıldız, 5 nova ve bir çift yıldız keşfetti.
Bilim dünyasına katkılarından dolayı Annie Jump Cannon’a teşekkür ediyoruz.
Kaynaklar:
https://platestacks.cfa.harvard.edu/women-computers
https://www.space.com/34707-annie-jump-cannon-biography.html
https://www.womenshistory.org/education-resources/biographies/annie-jump-cannon
http://www.projectcontinua.org/annie-jump-cannon/
https://platestacks.cfa.harvard.edu/about-collection
https://www.britannica.com/biography/Annie-Jump-Cannon
https://en.wikipedia.org/wiki/Annie_Jump_Cannon
Çeviri: İremnaz Yücel