NASA’nın 5 THEMIS uzay aracının verilerinden elde edilen sonuç bu. Bu devasa mermiler Dünya-Ay arası mesafenin 1/3’ü kadar olan mesafede gerçekleşen patlamalar sonucu fırlatılıyor ve Dünya’ya ulaştıklarında Kuzey Işıkları’nın tali fırtınası(substorm) denen renkli görüntüsünün patlak vermesine neden oluyor. “Kuzey Işıkları’nın renkli dansının neden meydana geldiğini keşfettik” diyor THEMIS projesinin yöneticisi Vassilis Angelopoulos. THEMIS filosu, gözlemcilerin kafasını karıştıran beklenmedik zamanlarda renk patlamalarıyla ortaya çıkan tali fırtınalarının gizemini aydınlatmak için 2007 Şubat’ında fırlatılmıştı.Uzay aracları tali fırtınalarını sadece uzaktan seyretmesi için yollanmamıştı; onlar aslında üstlerindeki aygıtlarla parçacıkları ve alanları ölçmek için fırtınanın içine dalıvereceklerdi. Bilim adamları böylece tali fırtınalarına neyin neden olduğunu öğrenebileceklerdi ve öğrendiler. Keşif, sakin olarak başlayan 26 Şubat 2008 günü sahneye çıktı. Arktik gökleri karanlıktı ve Dünya’nın manyetik alanı sakindi. Gezegenin çok üzerinde, beş THEMIS uydusu Dünya’nın manyetik kuyruğunın(Güneş rüzgarı tarafından uzaya çekilen 1 milyon kilometre uzunluğundaki manyetik kuyruk) ortasında kendilerini henüz hazırlamışlardı. İşte bu tam da patlamanın meydana geldiği andı. THEMIS’in tek sıra halindeki dizisinin orta yerinin biraz daha yukarısında gerçekleşen manyetik alan patlamasının şiddetinin 1015 Joule’lük enerjiye denk geldiğini söylüyor Angelopoulos. “Karşılaştırma yaparsak eğer patlamanın enerjisi 5 şiddetindeki bir depremin enerjisine tekamül ediyor.” Her ne kadar patlama Dünya’nın manyetik alanında gerçekleşmiş olsa bile, bu aslında Güneş’ten gelen bir enerji salınımı. Güneş rüzgarı Dünya’nın manyetik alanını gerdiğinde, enerjiyi orda biriktiriyor, bu sanki baş parmağınızla işaret parmağınız arasında gerilmiş bir paket lastiği gibi geriliyor ve işaret parmağınız büktüğünüzde -pat!- lastik başparmağınıza geri dönüyor ve biriken enerji patlamayla açığa çıkmış oluyor. Böyle bir patlama 26 Şubat 2008’de Dünya’nın manyetik kuyruğunda gerçekleşti. Manyetik alan gerildi ve büyük bir patlamayla sonlandı. Bu süreç “manyetik tekrar bağlanma” diye adlandırılıyor ve gezegenlerin ve yıldızların manyetik alanlarında sıkça gerçekleştiği düşünülüyor. Patlama iki “plazma mermileri”,devasa proton ve elektron bulutları, fırlattı. Bunlardan biri Dünya’ya doğru ve diğeri Dünya’nın aksi yönüne doğruydu. Dünya’ya doğru fırlatılan bulut Dünya’ya çarptı ve Kanada ve Alaska’daki 20 THEMIS yer istasyonu tarafından gözlenen parlak auroralar ortaya çıktı. Diğer bulut ise belki de hala uzayın boşluğunda ilerliyor. Yukarıda: Sanatçının gözünden patlama anındaki THEMIS uyduları. Uydular Dünya’nın manyetik kuyruğunda bir çizgi üstünde yerleşmiş vaziyette. Patlama 4. ve 5. uydu arasında gerçekleşiyor THEMIS uyduları atışı yakalamak için mükemmel bir şekilde konumlanmıştı. “Güneş panellerinin üzerinde atış tahtalarımız vardı” diyor THEMIS projesinde çalışan bir bilim adamı olan David Sibeck. “Uyduların dördü Dünya’ya doğru gelen bulut tarafından vurulurken aksi yönde giden bulut da 5. uyduyu vurmuştu. “Uydulara hiçbir zarar gelmedi. Plazma mermileri, yüksek atmosferdeki en zarif birikintilerden bile daha az yoğunluğa sahip muazzam bir yapıya sahipti. Mermi şeklindeki bulutlar Dünya’nın yarısı kadar genişlikte, 10 katı kadar uzunluktalar ve saatte yüzlerce kilometre hızla hareket ediyorlar. Böyle bir mermi Dünya’yı vurduğu zaman, parlak kutup ışıkları ve jeomanyetik fırtınalar ortaya çıkıyor. “THEMIS ilk kez bütün sürecin harekette olduğunu gösterdi-manyetik tekrar bağlanmalardan kuzey ışıklarına kadar” diyor Sibeck. “Sonunda tali fırtınalarını çözdük.” ”THEMIS görevinin bir yıl kadar daha devam etmesi planlanıyor, ve bu süreçte Angelopoulos bu fırtınalardan bir sürü görmeyi hedefliyor.-“düzinelerce” diyor. “Bu bize plazma mermileri ni daha detaylı öğrenmemizi ve uzay meteorolojisi(space weather) hakkında daha iyi tahmin yapmamızı sağlayacak.” Sibeck THEMIS’in keşiflerini henüz bitirmediğine inanıyor. “Belki de bunlardan en güzeli yakında gelmek üzere.” Çeviri: ODTÜ AAT Kaynak: http://science.nasa.gov/headlines/y2008/24jul_plasmabullets.html |
