Amatör astronom, astronomi ile hobi amacıyla ilgilenen insanlara verilen addır. Bilindiği gibi amatör astronomi gözleme dayalı bir bilimdir. Profesyonel astronomiyle ise üniversitelerin öğretim görevlileri çok gelişmiş teleskoplarla uzayı araştırarak ve değişik konularda teoriler üreterek ilgilenir. Amatör astronomi, profesyonelce yapılan astronomiye yol gösterici bir özelliğe sahiptir. Hatta Amerika Birleşik Devletleri’nden bulunan AAVSO’ya (American Association of Variable Star Observers – Amerikan Değişken Yıldız Gözlemcileri Birliği) üye olan kişilerin yaptıkları gözlemleri NASA, araştırmalarında kullanmaktadır.
Amatör astronomide bilinmesi gereken detayları belirtmek gerekirse,
- Koordinatlar: Bazı programlar kullanılırken gözlem yapılacağı yerin koordinatları istenir. Bu koordinatlar, bulunulan yerin enlem ve boylamıdır. Bunu öğrenmek için haritaya veya Google Earth gibi bir programa bakılabilir.
- Hava kirliliği: Hava kirliliği, gözlemi oldukça fazla etkileyen bir faktördür. Bu yüzden şehir dışında gözlem yapılması tavsiye edilir.
- Işık kirliliği: Gözlemleri belki de en fazla sabote eden faktördür. Işık kirliliği olmayan bir yerleşim birimi ise ne yazık ki yoktur. Yapılacak en iyi çözüm şehir dışında gözlem yapılmasıdır. Fakat buna rağmen tutulmaları, yakınlaşmaları izlemek mümkün.
- Gök atlası: Gökyüzündeki yıldızları yaklaşık olarak gösteren gök haritalarıdır.
Bakınız: Gök Atlası
- Kaynaklar: Kitapçılarda her düzey için kitaplar satılmaktadır. Gözlem yapılırken kaynakların da okunması bilgilerin kalıcılığı açısından önemlidir. Ayrıca internetten de birçok bilgiye ulaşmak mümkündür.
- Dürbün ve teleskop: Başlangıç seviyesindeki gözlemler için çok şart değil fakat ileri düzeydeki gözlemler için elde bulundurulması gerekiyor. Eğer uygun bir teleskop ya da dürbün aranıyorsa forum sayfamıza bakılabilir ve üye olunarak bilgi sahibi olunabilir.
Amatör astronomiyi daha iyi anlamak için ilgi düzeyi bakımından amatör astronomi 3 düzeye ayrılabilir. Her düzeyde amatör astronomlar gökyüzündeki değişik olayları gözlemleyebilir, inceleyebilir. Ayrıca her düzeyle ilgili çeşitli kaynaklardan da yararlanılabilir. Fakat tüm gözlemler için ışık ve hava kirliliği çok önemli bir etkendir. Gözlemler mümkünse şehir dışında yapılmalı.
1. Düzey: Bu amatör astronomiye olan giriş düzeyi olarak düşünülebilir. Astronomi ile ilgilenmek isteyenlerin bu düzeyden başlaması tavsiye edilir. Bu düzeyde amatör astronomlar gökyüzünde çıplak gözle görünen cisimleri ve olayları incelerler. Bu olaylar ve cisimler şunlardır:
- Ay ve Evreleri: Yüzyıllardır insanların ilgisini çeken Ay’ı gözlemlemek için illa bir gözlem aletine ihtiyaç yoktur. Yaklaşık 28 günde bir Dünya çevresinde bir tur atan Ay’ı ve evrelerini izlemek oldukça ilgi çeken bir gözlemdir.
Bakınız: Ay - Ay Tutulması: Ay tutulması, Güneş ile Ay’ın arasına Dünya’nın girmesiyle oluşur. Eğer Dünya’nın tam gölgesi Ay’ın üstüne düşerse tam Ay tutulması, eğer Dünya’nın yarı gölgesi Ay’ın üstüne düşerse parçalı Ay tutulması oluşur. Ay tutulması sırasında Ay dolunay evresindedir çünkü Güneş’ten aldığı tüm ışığı Dünya’ya yansıtabilecek konumdadır. Parçalı tutulmayı çıplak gözle fark edilmek oldukça zordur. Ama tam tutulma sırasında Ay ilk başta kızarır sonra da tam gölgenin içinde kaldığı sürece tamamen gökyüzünde yok olur. Tam gölgeden çıkınca da tekrar kırmızı rengini alır. Daha sonra da eski beyaz rengine kavuşur. Ay tutulması görülen her yerde aynı şekilde görülür. Yani bir ülkenin doğu tarafı da batı tarafı da aynı manzarayı görür.
- Güneş Tutulması: Ay tutulmasının aksine araya giren Ay’dır. Ay bu sırada yeni ay evresindedir çünkü Güneş, Ay’ın arkasında yer alır. 3 çeşit tutulma vardır. Tam tutulma, parçalı tutulma ve halkalı tutulma. Tam tutulma sırasında Dünya’nın belli bölgeleri, Ay’ın yarattığı tam gölgeye girer ve o bölgelerde Ay Güneş’i tam olarak örter. Diğer bölgeler ise tutulmayı parçalı tutulma olarak izler ya da hiç izleyemez. Parçalı tutulmada Güneş’i Ay tam olarak örtemez. Bir kısmını örtebilir. Halkalı tutulmada ise Ay’ın Dünya etrafındaki elips yörüngesi ile Dünya’nın Güneş etrafındaki elips yörüngesi nedeniyle Ay bazı zamanlar Güneş’ten daha küçük görünür. Bu nedenle tam olarak önüne geçtiğinde bile Güneş tam olarak örtülmez. Görüntü bir halka biçimindedir.
Not: Güneş, tutulma anında bile çıplak gözle izlenmemelidir. Özel tutulma gözlükleri ile tutulma izlenebilir. - Göktaşı Yağmurlar: Yılın belli zamanlarında Dünya, kuyrukluyıldızların veya asteroitlerin bıraktığı toz ve taş parçalarının arasından geçer. Saçılma noktaları internetten öğrenilerek meteor yağmurları izlenebilir.
Bakınız: Göktaşı ve Göktaşı Yağmurları - Uydu Parlamaları: Çeşitli amaçlarla Dünya merkezli yörüngelerinde dolanan bazı uyduların antenleri uygun konuma geldiklerinde Güneş’ten aldıkları ışığı yansıtmaktadır. Dünya üzerinde oldukça parlak görülen bu parlamaları izlemek için herhangi bir alete ihtiyaç yoktur. Neredeyse her gün oluşan bu parlamaları izlemek için internet üzerinden bu siteye üye olmak yeterli.
Bakınız: İridyum Uyduları
Bakınız: Yapay Uydu Gözlemi - Yakınlaşmalar: Dünya üzerinden bakıldığında gökyüzündeki bazı cisimler diğer cisimlere yakın görünebilir hatta bir cisim başka bir cismi örtebilir. Buradaki baş aktör Ay’dır. Ay, Dünya merkezli bir yörüngede dolandığından gökyüzündeki diğer cisimlere oranla Dünya’dan bakılınca diğer cisimlere oranla daha fazla hareket ediyormuş gibi görünür. Sitemizde sağ tarafta bulunan takvim ile istenilen tarihte bulunan yakınlaşmalar hakkında bilgi de alınabilir.
Tüm bu gözlemler için (Güneş tutulması hariç) ek bir alete ihtiyaç yok. Tüm bu olaylar çıplak gözle görülebilir. Ayrıca tutulmaların, yakınlaşmaların, meteor yağmurların tarihlerini ise sitemizden öğrenmek de mümkün.
Bunların dışında bazı meteorolojik olayları (atmosfer optiği) da gözlemleyebilmek mümkün ama astronomi konu başlığında bunlardan bahsetmek pek doğru değil.
2. Düzey: Bu düzey 1. düzeyin biraz daha gelişmişi olarak düşünülebilir. Bu düzeyde internetten bazı programlar indirilip gökyüzündeki takımyıldızlar ve onların önemli yıldızları öğrenilebilir. Programlara örnek olarak şunlar verilebilir:
- Stellarium: İnternette ücretsiz olarak dağıtılan bu program bir çeşit gök atlası programıdır. Bulunduğunuz şehri girerek ister şu andaki zamandaki ister milattan önce 5000 yılındaki yıldızların, gezegenlerin, kuyrukluyıldızların ve gezegenlerin uyduların yerini görmek mümkün. Hatta Stellarium, son sürümlerinde eklenen bir özellikle uzaya başka cisimlerden bakılmasına da olanak sağlıyor. Fakat bu cisimler sadece Güneş Sistemi ile sınırlandırılmış durumda. Buna rağmen bu program kullanılarak gökyüzündeki tüm takımyıldızlar öğrenilebilir.
- Celestia: İnternette ücretsiz olarak dağıtılan Celestia programı uzaya 3 boyutu getiriyor. Uzaya istenilen her yerden bakılmasına olanak sağlayan bu programda aynı zamanda video da çekilebiliyor. Bu program yardımıyla Güneş Sistemi dışındaki yıldızları, onların etrafında dönen dış gezegenleri ve yörüngelerini, yıldız sistemlerini, başka gökadaları ziyaret etmek de mümkün. Ayrıca sadece Dünya üzerinde değil başka gezegenlerdeki tutulmaları öğrenmek de çok kolay.
- Google Earth: Gene ücretsiz bir program olan Google Earth ile bir takım yerlerde ihtiyaç olabilecek koordinat bilgilerini bulmak mümkün. Ayrıca bu program ile birlikte kullanılabilen Gökyüzü, Mars ve Ay özelliklerini de kullanarak özellikle Ay üzerindeki şekilleri öğrenmek, Apollo 11’in indiği yeri görmek mümkün.
Tüm bu ücretsiz programları internetten indirebileceğiniz bağlantıları bu adreste bulmanız mümkün.
Biraz daha detaylı gözlemler için bu düzeyde dürbün almak iyi olacaktır. İyi bir dürbünle bazı Messier cisimlerini görebilmek dahi mümkün. Dürbünle yapılabilecek olan gözlemler ise şöyle sıralanabilir:
- Ay Kraterleri: Ay yüzeyinde göktaşlarının çarpmasıyla oluşmuş kraterler vardır. Özellikle Ay, yarım ay ve hilal konumundayken gölgelerin etkisiyle bu kraterler oldukça belirgin görünür. Google Earth ile birlikte öğrenilen bazı denizler ve kraterler dürbünle fark edilebilir.
- Gezegenlerin uyduları: Jüpiter ve Satürn gibi büyük gezegenlerin uyduları iyi bir dürbünle görünür durumdadır.
- Messier cisimleri: Hepsi olmasa bile bir kısmı dürbünle fark edilebilir durumdadır. Yerleri için Stellarium programı kullanılabilir. Bazı cisimlerin yerini bulmak oldukça zordur.
3. Düzey: En ileri düzeydir. Bu düzeyde derin uzay ve kuyrukluyıldızlar da dâhil olmak üzere çoğu gök cisminin fotoğrafları çekilip internet üzerinden yayınlanan internet sitelerine gönderilebilir. İstenirse radyo teleskopçuluğuna başlanabilir ve AAVSO gibi derneklere üye olarak NASA, ESA gibi kuruluşlara yardım edilebilir.
Görüldüğü gibi her düzeyde gözlenecek cisimler bulunmakta. Yukarıdaki yazının da yardımıyla siz de astronomi ile ilgilenebilir ve astronomiye ve kendinize katkıda bulunabilirsiniz.
Eğer konu hakkında daha fazla bilgi almak istiyorsanız bu mail adresine sorunuzu gönderebilirsiniz.