En son karşılaştığımız göktaşlarından biri “asteroid 2008 TC3”, bu göktaşı Dünya yüzeyine çarpacağı tam bir doğrulukla tahmin edilen ilk göktaşı olma özelliğini taşıyor. Dünya yüzeyinde bilinen, göktaşları tarafından oluşturulmuş yaklaşık olarak 170 adet krater vardır, fakat şundan eminiz ki Dünyamız tarihi boyunca bildiğimizden daha fazla ve şiddetli çarpışmalara maruz kalmıştır. Güneş Sistemi’ndeki diğer tüm kayaç gezegenler ve aylar göktaşı çarpmaları sonucu oluşmuş kraterler ile kaplıdır. Bir teleskop veya dürbünle kendi Ay’ımızın yüzeyine bakarsak veya MESSENGER Uzay Aracı’nın yolladığı Merkür fotoğraflarını incelersek veya etrafındaki yapay uyduların yolladığı Mars fotoğraflarını incelersek, Güneş Sistemi’ndeki en yaygın yeryüzü şeklinin kraterler olduğunu göreceğiz.Dünyamızda ise yeryüzünün dörtte üçü sularla kaplı, bu yüzden okyanuslarda oluşabilecek herhangi bir krateri bulmak çok zordur. Bundan başka 2008 TC3 göktaşının maruz kaldığı durum gibi, ki atmosferin üst noktalarında yanıp parçalanmıştır, atmosferimiz küçük göktaşlarının yeryüzüne ulaşmalarını ve çarparak krater oluşturmalarını engellemektedir. Mevsimsel değişimler, erozyon, dünya kabuğundaki tektonik dönüşümler ise yeryüzünün oluşumu boyunca maruz kaldığı göktaşı bombardımanının izlerini silmişlerdir.Yeryüzünde ki kraterlerin neredeyse tamamı ise uzay çağına girilmesi ve uydu fotoğrafçılığının başlaması ile keşfedilmiştir. En son keşfedilen krater ise bir yerbilimci tarafından Google Earth kullanılarak bulunmuştur. Aşağıda Dünyanın en etkileyici 10 krateri listelenmiştir.Devam eden fotoğraflarda ise yeryüzünde bulunan diğer krater ve Güneş sistemimizde kraterler ile dolu yüzeye sahip bazı gezegenler ve uydu fotoğrafları listelenmiştir.
Bir kraterin oluşumu, çarpan göktaşının parçalarının bir miktarı krater içinde kalır ve büyük bir miktarı metrelerce veya göktaşı büyük ise kilometrelerce etrafa yayılır.
1-) Bilinen, en Geniş ve En Yaşlı Krater Vredefort Krateri:
Vredefort Krateri. Telif Hakkı: NASA
Resimde görülen , en geniş ve en yaşlı krater Vredefort Krateri Güney Afrika’dadır. Çapı yaklaşık 250 km ve yaklaşık olarak 2 milyar yıl yaşında olduğu tahmin edilmektedir. Kraterler ters kubbeye sahiptirler ve bu uydu fotoğrafında da Vredefort Krateri’nin dairesel kubbesi tam olmasa da belli olmaktadır.
2-) Manicouagan Krateri:
Manicouagan Krateri. Telif Hakkı: NASA
Bu krater Quebec’dedir (Kanada). Yaklaşık olarak 70 km çapındadır ve 212 milyon yıl yaşında olduğu tahmin edilmektedir. Günümüzde buzla kaplı bir göldür. Uzay aracında bulunan astronotlar tarafından çekilen bu fotoğrafta kayalıkların dış halkası görülmektedir. Daha da yakından inceleyecek olursak açık bir şekilde kayalıkların eridiği ve şiddetli çarpışma ile şekillendiği ortaya çıkar. Kraterin gerçek çapının 100 km olduğu, aşınma sonucu bugünkü ölçülerine ulaştığı düşünülüyor.
3-) Chicxulub Krateri :
Chicxulub Krateri. Telif Hakkı: NASA
Muhtemelen dinozorların yok olmasına sebep olan göktaşının oluşturduğu krater. Meksika’da Yucatan Peninsula’da su altında bulunmaktadır. Çapı 170 km ve yaklaşık 65 milyon yıl önce oluştuğu tahmin edilmektedir. Çarpmanın etkisi ile ortaya çıkan enerji 100 tera tonluk TNT bombasının oluşturacağı enerjiye eşittir. Muhtemelen çarpışmanın ardından yok edici tsunami dalgaları, bir dizi depremler ve Dünya çapında volkanik patlamalar ortaya çıktı. Birçok bilim adamının ortak görüşü ise bu çarpışmanın dinozorları yok ettiği, çünkü çarpışmanın ardından sera etkisi ile küresel ısınma hızla artarak uzun süreli mevsim değişimlerine sebebiyet verdi.
4-) Aorounga Krateri :
Aorounga Krateri. Telif Hakkı: NASA
Aorounga üçlü krateri Afrika Çad’da Sahra Çölü’nün bir köşesinde yaklaşık 200-300 milyon yıl önce oluşmuştur. Resimde uzaydan alınmış radar görüntüsü görülmektedir. Aynı merkezli bu kraterlerin en büyüğünün çapı yaklaşık 17 km’dir, fakat bu ilginç kraterin birkaç çarpışma sonucu oluşmuş olabileceği tahmin edilmektedir. İkinci krater neredeyse ana krater büyüklüğünde. Böyle büyük bir kraterin oluşmasına yaklaşık 1-2 km çapında bir göktaşının sebep olabileceği tahmin edilmektedir.
5-) Tatlı Su (Clearwater) Kraterleri :
Clearwater Krateri. Telif Hakkı: NASA
İkiz, göl kraterleri Kanada’da Quebec’de bulunmaktadır ve muhtemelen 290 milyon yıl önce aynı anda oluşmuşlardır. Oluşuma sebep olan göktaşlarının parçalanmış bir göktaşının iki ayrı parçası olduğu düşünülmektedir. Büyük olan Batı gölü 32 km çapında ve küçük olan Doğu gölü 22 km çapındadır.
6-) Barringer Krateri:
Barringer Krateri. Telif Hakkı: NASA
İyi korunmuş bir krater. Büyük bir krater olmamasına rağmen bu krateri bu kadar çekici yapan başlıca sebep, nasıl bu kadar iyi korunduğudur. Barringer Krateri USA’da Arizona’da bulunmaktadır. Genişliği 1,2 km ve derinliği 175 metredir. Barringer Krateri yaklaşık 50 bin yıl önce yapısında bolca demir bulunduran bir göktaşının çarpması sonucu oluşmuştur. Göktaşının genişliğinin 50 metre ve bir kaç yüz bin ton ağırlığında olduğu tahmin ediliyor. Göktaşının büyük bir kısmı ya buharlaştı ya da eriyerek dağıldı. Çarpmanın etkisi ile göktaşı pek çok küçük parçaya ayrılarak kraterin çevresinde 7 km’lik alana saçıldı. Günümüze değin 693 kg örnek toplanabilmiştir.
7-) Wolfe Creek Krateri:
Wolfe Creek Krateri. Telif Hakkı: NASA
Bir diğer iyi korunmuş krater de Wolfe Creek Krateri, Kuzey Avustralya çölünün düzlüklerinde bulunmaktadır.Kraterin 300 bin yıllık olduğu düşünülüyor.Çapı 880 metre ve derinliği ise 60 metredir.Krater kısmen kum fırtınalarının etkisi ile kuma gömülmüş durumda.Yörede yaşayanların bu çevreyi çok iyi tanımalarına rağmen ve kraterin alışılmadık bir yeryüzü şekli olmasına rağmen, krater 1947 yılına kadar keşfedilememiştir.
😎 Deep Bay Krateri:
Deep Bay Krateri. Telif Hakkı: NASA
Derin ve Soğuk. Deep Bay Krateri Kanada’da Saskatchewan ‘da bulunmaktadır. Krater dikkat çekici bir şekilde daireseldir ve 13 km’lik bir çapa sahiptir, derinliği de oldukça fazla olup 220 metredir. Kraterin yaşının 99 milyon yıl olduğu tahmin ediliyor. Aynı zamanda şekilsiz ve sığ bir gölünde bir parçasıdır.
9-) Kara-Kul Krateri:
Karakul Krateri. Telif Hakkı: NASA
Karakul krateri yeryüzünün en yüksek rakıma sahip krateridir. Tacikistan’da Afganistan sınırına yakın bir bölgede bulunan kraterin 10 milyon yıl önce oluştuğu tahmin ediliyor.Krater genel olarak 45 km çapında olup içerisinde 25 km genişliğinde bir göl yer almaktadır.Pamir Dağları’nda ki krater , deniz seviyesinden yüksekliği 6000 metre ile en yüksekde bulunan kraterdir.Bu kraterde son yıllarda alınan uydu fotoğrafları sayesinde bulunmuştur.
10-) Bosumtwi Krateri:
Bosumtwi Krateri’nin kuş bakışı görünümü. Telif Hakkı: NASA
Bosumtwi Krateri’ne bir başka açıdan bakış.
Bosumtwi Krateri Afrika’da Gana’da bulunmakta ve sağlam bir kayaç yapıya sahiptir.Çapı 10,3 km ve yaşının 1.3 milyon yıl olduğu tahmin edilmektedir.Tamamen su ile dolu olup Bosumtwi Gölü adını almıştır.Yine göl yatağı kaya kristalinden meydana gelmiştir.
Yeryüzündeki Diğer Kraterler ve Diğer Gezegen ve Uydulardaki Kraterler
1-) Gosses Bluff Krateri, Avustralya
2-)Kaali Krateri, Estonya
3-) Pretoria Saltpan, Güney Afrika
4-) Tunguska Krateri, Tunguska
5-) Victoria Krateri, Mars
6-)Moltke Krateri , Ay
Fotoğraf: Apollo 10
Çeşitli gezegenlerden ve uydulardan fotoğraflanmış karşılaştırmalı krater fotoğrafları
Kaynaklar :
1-) http://www.environmentalgraffiti.com/featured/10-greatest-major-impact-craters-on-earth/1403
2-) http://www.universetoday.com/2008/11/10/earths-10-most-impressive-impact-craters/
3-) http://maps.pomocnik.com/meteor-crater-the-barringer-crater-arizona-usa/
