Amatör gökbilim denince genelde ilk akla gelen gece gözlemleridir. Buna karşın Güneş’ imiz gözlemlenmesi en elverişli yıldızdır gökyüzünde. Güneş’ ten bize fotonlar yaklaşık 8 dakikada, sistemimize en yakın yıldız olan Alfa Erboğa’dan ise 4 yılda ulaşır. Aradaki bu büyük farktan dolayı gökbilimciler uzak yıldızlar hakkında bilgi edinmek için Güneş’ten yararlanırlar. Amatör gökbilimciler için Güneş gözlemi hem ilginç hem de zevklidir.
Güneş yarım derecelik görünür çapıyla, yüzeyindeki ayrıntıların açığa çıkması için yeterli büyüklüktedir. Fakat Güneş ışınları yoğun bir enerjiye sahiptir ve bu yüzden gözlemi yapılırken çok dikkatli olunmalıdır. Aksi takdirde hem gözlem aletleriniz hem de gözlerinizde kalıcı hasarlara yol açabilirsiniz. Gerekli tedbirleri almadan kesinlikle Güneş’ e doğrudan bakmayınız!
Güneş gözlemi sırasında çok dikkatli olmalısınız. Işığının yoğunluğu küçük bir mercekle bile bir kağıdı tutuşturmaya yeter. Korunmadan Güneş’e bakmak anında gözümüzde körlüğe kadar giden kalıcı hasarlar yaratabilir. Bu yüzden asla Güneş filtreleri olmadan asla Güneş’e doğrudan bakmayınız!
Amatör gökbilimciler güvenli Güneş gözlemi için genellikle iki yöntem kullanırlar. Birincisi ve en basit olanı teleskop veya dürbün yardımıyla Güneş’in görüntüsünü beyaz bir ekrana yansıtmaktır. Görüntünün büyüklüğünü ve parlaklığını ayarlamak için ekran ve alet arası uzaklık değiştirilir.
İkinci yöntem ise güneş filtresi kullanmaktır. Kaliteli güneş filtreleri teleskobun veya dürbünün ön kısmını tamamen örtecek şekilde üretilir. Güneş ışınlarını alete girmeden önce azaltmak zararlı ışınımı ve sıcaklığı gözlemciden ve aletten uzak tutar.
Filtreyi asla göz merceği ile gözünüz arasına koymayınız. Aksi takdirde filtre yoğunlaşmış Güneş enerjisinden dolayı çabucak çatlayacak ve size zarar verecektir. Bazı ucuz teleskoplarla birlikte göz merceğine takılan güneş filtreleri satılmaktadır. Bu filtreler kesinlikle güvenli değildir.
Yansıtma yöntemi bir topluluğa sunum yapmak için çok iyi bir yöntemdir; fakat genellikle Güneş’in yüzeyindeki ayrıntıları çok iyi görmemize engel olur. Filtreler pahalı olmasına ve tek gözlemciye izin vermesine rağmen daha detaylı bir görüntü sunar.
Bir başka uyarı: Ayarlama yaparken asla Güneş’e bulucu dürbünden bakmayınız. Bulucu dürbünün önünü ışığı geçirmeyen bir maddeyle kapatın.
Teleskobu Güneş’e yöneltmek için eksenlerde hareket ettirirken, onun yerdeki gölgesini izleyin. Teleskop tüpünün gölgesi en küçük hali aldığında teleskop da Güneş’e tam olarak yönelmiş demektir.
Neleri Görebilirsiniz?
Her iki yöntem de size ışık küreyi (fotosfer) gösterecektir. Bilindiği gibi ışık küre üzerinde siyah benekler olarak görülen güneş lekeleri vardır. 60 mm’lik bir teleskopla bile bu lekeler gözlenebilir. Güneş lekeleri yakından gözlemlendiğinde, gölge olarak adlandırılan merkez bölgelerinin,yarı gölge olarak bilinen dış bölgelere göre daha karanlık olduğu görülür.
Güneş lekelerinin sayılarını,büyüklüklerini,şekillerini ve kümelerinin desenlerini düzenli olarak gözlemleyerek bunları not edebilirsiniz.
Güneş lekeleri ışıkküre üzerinde daimi değildir. Şekilleri ve büyüklükleri günden güne değişir. Galileo, lekelerin Güneş üzerinde hareket ettiğini fark eden ilk kişidir. Yaptığı gözlemler sonucunda Güneş’in yaklaşık 1 ay sürede kendi ekseni etrafında döndüğünü anladı. Bugün Güneş’in ekvatorunun 25 günde; kutuplarının ise 36 günde döndüğünü biliyoruz.
Bir Güneş lekesi ile Dünya’nın boyutlarının karşılaştırması. (Resmi büyütmek için üzerine tıklayınız) © Muhammed Raşid Tuğral
Güneş lekelerinin sayısı sürekli değişir ve bu değişim 11 yıllık dönemler halinde gerçekleşir.(Güneş Döngüsü -Güneş Leke Çevrimi) En etkin dönemde düzinelerce leke gözlenirken, etkinliğin en düşük olduğu dönemde hemen hemen hiçbir leke gözlemlenemeyebilir.