Gökyüzünde artık yeni bir çift yıldız var! Mavi renkli Regulus ile Kızıl gezegen Mars bu akşam yakın görünümde olacaklar (1 derece).
Görüntüde sol altta mavi renkli Regulus yıldızı, sağ üstte ise kızıl gezegen Mars görülüyor. (Resmi büyültmek için üzerine tıklayınız.) Telif Hakkı : Pete Lawrence
Aslan Takımyıldızı’nın parlak yıldızı Regulus 1.4 kadir parlaklığındayken, kızıl gezegen Mars 1.2 kadir parlaklığında olacak. Gün batımından hemen sonra batı yönüne baktığınızda bu hemen hemen aynı parlaklıktaki ikiliyi kolayca görebilirsiniz. Hem herhangi bir gözlem aracı olmadan hem de dürbün ya da küçük bir teleskopla gözlediğinizde Regulus’un maviliği ile Mars’ın kırmızılığının oluşturduğu bu güzel buluşmaya tanık olabilirsiniz.
Bu haritayı kullanarak Regulus ve Mars’ı gökyüzünde bulabilirsiniz.(Resmi büyültmek için üzerine tıklayınız.) Telif Hakkı : SpaceWeather
En büyük ve ilk keşfedilmiş asteroit olan Ceres, amatör gökbilimciler için kolayca görülebilen bir ‘cüce gezegen’, diğer en parlak olanı 14 kadir parlaklığındaki Plüton. Şu an için Ceres küçük bir kesim için tanıdık geliyor olabilir ancak NASA’nın Dawn uzay aracı 2015’in Şubat’ında Ceres’e ulaştığında, asteroitin yüzeyi hakkında bize daha önce görülmemiş bilgiler gönderecek ve Ceres Dünya çapında bir üne kavuşacak.
Mayıs ayının sonlarında, Ceres 7.6 kadir parlaklığında herhangi bir teleskoptan ya da gelişmiş bir dürbünden rahatlıkla görülebilecek.
Haziran ayının başlarında, Yay Takımyıldızı’nın hemen yukarısındaki Deniz Kulağı Bulutsusu’nun güneyinde yer alacak. Deniz Kulağı Bulutsusu, ışık kirliliğinden etkilenmeyen gökyüzünde dürbünler için bile kolay bir hedef. 7.5 kadir parlaklığındaki Ceres dürbünde iğne deliği kadar küçük görülecek, fakat teleskopta biraz daha büyük ve net.
Ceres karşı konumuna 18 Haziran’da 7.2 kadir ile ulaşıyor. O tarihten önce, asteroit geceyarısından sonra gözlem için en iyi konumda.
Temmuz boyunca Ceres’in parlaklığı düşüyor, her gece daha erken doğuyor ve akşam gökyüzünde daha yüksekte yer alıyor.
Ağustos’ta 8 kadir olan Ceres, gökyüzünde iyi bir konumda olacak.
Göktaşı; büyüklüğü bir kum tanesiden, büyük bir kaya parçasına kadar değişebilen kuyrukluyıldız kalıntılarıdır. Halk arasında ‘kayan yıldız’ ya da ‘meteor’ olarak da bilinir. Gerek ‘zamanında’ gerekse bir anlık pencereden baktığımızda, gökyüzünde ışıklı bir iz bırakarak kaybolduklarını görürüz.
Swift-Tuttle Kuyrukluyıldızı’nın neden olduğu Kahraman (Perseid) Göktaşı Yağmuru sırasında alınan bir göktaşının görüntüsü.
Göktaşı kelimesi yerine de kullandığımız, İngilizce bir kelime olan meteor, Yunanca ‘gökyüzünün yukarısı’ anlamındaki “meteōros” sözcüğünden gelir. Ayrıca uzaydaki hareketleri süresince değişen konumlarına bağlı olarak çeşitli adlar alırlar; meteoroid; uzayda hareket etmekte olan kaya parçaları, meteor; Dünya’nın atmosferinden girerek ışıldayan parçacıklar ve meteorite; Dünya atmosferinden girdikten sonra yeryüzüne ulaşan kaya parçaları.
Göktaşı yağmurları, Güneş Sistemi’nin iç kısımlarına yaklaşmakta olan bir kuyrukluyıldızın arkasında bıraktığı kaya parçalarından kaynaklanır. Bilim insanları göktaşı yağmurlarına neden olan kuyrukluyıldızları saptayabiliyorlar. Örneğin; Thatcher Kuyruluyıldızı’nın neden olduğu Lir Göktaşı Yağmuru, ünlü Halley Kuyrukluyıldızı’nın neden olduğu Eta Kova Göktaşı Yağmuru. Kuyrukyıldızın bıraktığı bu parçaların içinden geçen Dünya, atmosferine girmeye başlayan meteoroidlerle karşılaşır. Bu parçalar, atmosferin üst tabakalarında temasla birlikte ışıldamaya yani yanmaya başlarlar.
Dikkatli bir şekilde Dünya’nın çekim etkisine giren ve yanmaya başlayan göktaşlarını takip ederseniz belirli bir noktadan çıkıyormuş gibi olduklarını fark edebilirsiniz. Bir göktaşı yağmuru da bu noktanın bulunduğu takımyıldızı ile adlandırılır. Örneğin; şu sıralar en etkin günlerini yaşayan Eta Kova Göktaşı Yağmuru’nda, adından da anlaşılabileceği gibi, göktaşları Kova Takımyıldızı’ndaki bir noktadan çıkıyormuş gibi görünür.
Eta Kova Göktaşı Yağmuru’nda göktaşlarının çıkş noktası Kova Takımyıldızı’nda bulunuyor. Telif Hakkı : Earthsky
Göktaşı yağmurları, herkesin gözleyebileceği bir gök olayıdır. Hiçbir gözlem aleti gerekli değildir. Göktaşı yağmuru gözlemi için etrafın açık olduğu (binalar, evler, ağaçlar vb. olmadığı), ışık kirliğinden az etkilenen bir bölgede bulunmak gerekir. Hangi mevsimde olduğunuza bağlı olarak açık arazide olduğunuz için kalın giysiler, çiy, böcekler ve soğuğa karşı çeşitli koruyucular gerekebilir. Yanınızda ne kadar sürede kaç göktaşı gözlediğinizi not edebilmek için not defteri ve kalem, ayrıca gece görüşünü etkilemeyen kırmızı bir fener bulundurabilirsiniz. Gözlerinizin karanlığa alışması için birkaç dakika bekledikten sonra göktaşlarının çıkış noktasının bulunduğu takım yıldızına bakmanız yeterlidir.
Göktaşı yağmuru gözlemlerinde çıplak gözle yaptığınız gözlemler dışında; küçük bir dürbünle göktaşı gözlemlemeye çalışabilir, 5 ya da 15 dakika gibi uzun pozlarla göktaşlarının fotoğrafını çekebilirsiniz.
Önümüzdeki akşamlar, Kuzey Kutup’taki gözlemciler açısından, Burçlar Işığı olarak bilinen ve gece gökyüzünde görülen parlaklığı gözlemek için oldukça iyi bir zaman. Esrarengiz ve tanımlaması zor bu parlama, akşam alacakaranlıktan sonra görülür ve yeterince karanlık koşullarda belli belirsiz ışık konisi şeklinde tutulum çemberi boyunca takip edilebilir. 2009 Eylül ayında Avrupa Güney Gözlemevi’nin (ESO) Şili’deki La Silla Gözlemevi’nden alınan bu görüntüde, Burçlar Işığı kusursuz bir şekilde yükselmekte. Telif Hakkı : ESO / Y. Beletsky
Burçlar Işığı, güneş ışığının İç Güneş Sistemi boyunca sürüklenmiş olan sayısız küçük toz parçacıklarından dağılması ile oluşur. Yıllar boyunca da bilim insanları bu olguyu açıklamaya çalışmışlardır. 1990’ların ortalarında teorisyenler, bu parlamanın tutulum çemberi boyunca çok parlak olduğunu ve böyle olmasında asteroitlerin büyük rol oynadığını düşünmüşlerdir. Ancak son zamanlarda bunun, kuyrukluyıldızların bıraktığı tozlardan oluştuğunu fark etmişlerdir. Geçen yıl, David Nesvorný (Güneybatı Araştırma Enstitüsü) önderliğindeki dinamik alanında çalışan 5 bilim insanından oluşan takım, dinamiğin ilkelerinden yola çıkarak Burçlar Işığı’nın kökenini bulmaya karar verdiler. Asteroit çarpışmaları, Oort Bulutu’nda düzensiz bir yörüngeye yerleşmiş kuyrukluyıldızlar ve özellikle yörüngeleri Jüpiter tarafından yönlendirilen ve 20 yıldan daha az olan kuyrukluyıldızlardan açığa çıkan tozlarla hangi olayların gerçekleştiğini görmek için bir model yaptılar. Daha sonra, yaptıkları model Burçlar Işığı’nın görünüşü ile eşleşene kadar çeşitli düzenlemeler yaptılar. Ancak bu; modelin, güneş ışığının güçlü bir şekilde dağıldığı Dünya’nın yörüngesindeki parçacıklardan ileri gelen bu görünür parlamayla eşleşebilmesi için yeterli değildi. Model aynı zamanda Dünya’nın yörüngesi dışında uzanan tozun yoğunluğu ve büyüklüğüne de uymak zorundaydı. Başlangıçta, Nesvorný (tutulum çemberi boyunca uzanan parlamanın tepe noktasını eşleştirmek için) asteroitlerden ve (parlamanın dikey genişliğini açıklamak için) Oort Bulutu’ndaki kuyrukluyıldızlardan yayılan tozları toplayarak iyi bir uyum yakalayacağını düşünmüştü. Fakat model çok farklı bir cevap vermişti: hemen hemen tüm toz, Oort Bulutu’ndaki kuyrukluyıldızların küçük bir katkısıyla birlikte kısa-devirli kuyrukluyıldızlardan gelmeliydi. Yüzde 10’undan daha azı Asteroit Kuşağı’ndan gelebilirdi. Jüpiter’in yörüngelerini yönlendirdiği bu kuyrukluyıldızlar, sadece yörüngeleri arasındaki tozları serpmezler; aynı zamanda ömürleri boyunca defalarca kalıntılar püskürtürler. Yani kuyrukyıldızlardan yayılan tozlar mükemmele yakın bir uyum sağlarken, asteroitlerden yayılan tozlar gerçekle çok az uyuşuyor. Nesvorný ve ekibi, Burçlar Işığı’nda 20 trilyon ton ağırlığında toz olması ve Dünya’ya da her yıl 100.000 ton ağırlığında madde düşmesi gerektiğini düşünüyorlar. Ekibin ayrıntılı analizleri, Güneş Sistemi’nin kuyrukluyıldızlarla dolup taştığı milyarlarca yıl öncesinde ne gibi bir durumun söz konusu olduğunu da göz önünde bulunduyor. O zamanlar ise Burçlar Işığı şimdikinden yüzlerce hatta binlerce kat dahaparlak olabilir. Bu durumda; gökyüzündeki “doğal” ışık kirliliği ile yıldızlara bakmaya çalışmayı bir hayal edin… Bilgisayar ile oluşturulan ve asteroitlerden elde edilen tozlarla yaratılan bir model (üst grafikte düz çizgi), enlemesine gözlenen dağılımla (kesik çizgi) çok az uyuşuyor. Öte yandan, bu parlamaya neden olan toz neredeyse tamamen kısa-devirli kuyrukluyıldızlardan (alt grafikte düz çizgi) elde edilmiş olmalıydı. Gri çubuklar Samayolu’ndaki etkileşimleri gösterir. Telif Hakkı : D. Nesvorný & Ekibi Kaynak : Sky & Telescope
Bilimadamları, evrenin ilk zamanlarında bir gökadanın içindeki yıldız oluşumunu engellediğini inandıkları muazzam bir olayın kanıtlarını buldu. Bulduklarına göre, Büyük Patlama’dan sadece (Big Bang) 3 milyar yıl sonra, büyük bir gökada, bir atom bombasından trilyonlarca kez daha güçlü olan patlamalara maruz kaldı. Bu patlamalar, milyonlarca yıl boyunca her saniye meydana geldi. “Biz geçmişe baktığımızda yıldız oluşumunu ve tipik bir gökadanın büyümesini duraklatan bir olay görüyoruz.” diyor Durham Üniversitesi’nden Dr. Dave Alexander. Sanatçının gözünden bir gökadanın içinde yer alan karadeliğin fırlattığı malzemeler.Telif Hakkı: NASA/CXC/M.Weiss
Gemini Gözlemevi’nin Yakın-Kızılötesi Birleştirilmiş Alan Spektrometresi’ni (Near-Infrared Integral Field Spectrometer) kullanarak bilim adamları SMM J1237+6203 ‘e baktı ve Samanyolu etrafında yer alan gökadalarda bulunan özellikleri fark etti. Bu özellikler, ilk oluşan gökadalardaki yıldız oluşumunu ve gökadaların genişlemelerini engelleyen bir olay olduğunu ortaya koyuyor. Bu olay, evren, yaşının dörtte birindeyken meydana geldi. Patlamalar, yeni yıldız oluşumları için gerekli olan gazları gökadanın kütle çekiminden kurtararak dağıttı. Bu enerjinin ya gökadanın merkezinde bulunan bir karadeliğin malzeme fırlatmasıyla ya da süpernova denilen ölen yıldızların rüzgârlarından kaynaklandığı düşünülüyor. Durham Üniversitesi’ndeki araşmacıların da içinde bulunduğu teorisyenler, bu teoriye inanıyor. Ama şu ana kadar bu konuda kesin bir kanıt yok. İleriki zamanlarda gökada oluşumlarını ve gelişimlerini, yeni buluşlarla daha iyi anlayabileceklerini düşünüyorlar. SMM J1237+6203 Gökadası’nda bulunan gazı gösteriyor. Görüntü, Gemini Gözlemevi’nin Yakın-Kızılötesi Birleştirilmiş Alan Spektrometresi’ni kullanarak alındı. Çizgiler, enerji patlamalarının gökada içindeki yolunu gösteriyor.Telif Hakkı: Dave Alexander/Mark Swinbank, Durham University, and Gemini Observatory
“Buna benzer enerji fışkırmalarının gökada büyümesini de engellediğini düşüyoruz.” diyor Alexander. İlgili Bağlantılar: The Royal Society (Çalışmaların yayınladığı dergi) Kaynak: Universe Today
