Janet Akyüz Mattei (1943 – 2004)
Dünyanın dört bir yanında yer alan amatör ve profesyonel gökbilimcilerin anılarında yer edinmiş gökbilimci, yönetici, lider ve eğitmen olan Janet Akyüz Mattei 2 Ocak 1943 tarihinde Bodrum’da dünyaya geldi. NASA’nın Hubble Uzay Teleskobu’ndan amatör gökbilimcilere gözlem zamanı verilmesi konusunda anahtar rolü oynayan Dr. Akyüz Mattei; 1911 yılında Harvard gözlemevinde kurulmuş, 1954 yılında bağımsız bir özel araştırma kuruluşu statüsü kazanan AAVSO (Amerikan Değişken Yıldız Gözlemcileri Birliği)’ne 30 yılı aşkın başkanlığını yaptığı süre boyunca önemli katkılarda bulunmuştur. Aynı zamanda birçok NASA üst düzey kurulunda yönetici ve üye olarak görev yapmıştır. Çocukken Bodrum’daki yıldızlı gecelerin kendisine gökbilim sevdası aşıladığını belirterek, yaşamı boyunca birçok genci astronomi ve bilimsel araştırmanın heyecanını keşfetmeleri konusunda desteklemiş olup ortaöğretim düzeyindeki öğrenciler tarafından yapılan 150’den fazla projeye rehberlik etmiştir. Kısa ömrüne 500’den fazla makale ve 180 kadar bilimsel yayını sığdırmış ve pek çok ödüle layık görülmüştür. 22 Mart 2004’te Boston’da lösemiden vefat etmiştir.
Janet ve Michael Mattei
Eğitim ve Kariyer
Ortaöğrenimini Özel İzmir Amerikan Lisesi’nde yaptıktan sonra Dr. Akyüz Mattei, Wien Uluslararası Burs Programı çerçevesinde gittiği Brandeis Üniversitesi’nden “General Science (Fizik)” dalında BA (Bachelor of Arts) derecesi ile 1965 yılında mezun oldu. 1 buçuk yıl boyunca bir kardiyopulmoner laboratuvarını denetledikten sonra lisede matematik ve fizik eğitimi vermek üzere Türkiye’ye döndü. Çok geçmeden Ege Üniversitesi’nde yüksek lisans eğitimine başladı. Nantucket’teki Maria Mitchell Gözlemevi’ndeki yaz burslarını öğrenen Janet, gözlemevinin yöneticisi Dorrit Hoffleit’e ABD’ye geri dönme ve değişken yıldızları öğrenme fırsatı için başvurdu. 1969’un yazında değişken yıldızları öğrendi. AAVSO ve gelecekteki eşi Michael Mattei ile burada tanıştı. 1970 yılında Ege Üniversitesi’nde yüksek lisansını tamamlamasının ardından, 1972’de, T-Tauri yıldızlarıyla ilgili bir tezi ile Virginia Üniversitesi’nden ikinci yüksek lisans derecesini aldı. Eğitimini tamamladıktan sonra Michael Mattei ile evlendi ve AAVSO genel merkezinde Margaret Mayall’ın yanında asistanlığa başladı.
Mayall 1973’de emekli olmaya karar verdiğinde AAVSO konseyi Janet’dan dernek başkanı olmasını istedi. Bir anda büyük sorumluluklar üstlenmiş olan Janet, organizasyonun yönetiminin yanı sıra günlük bilimsel aktiviteleri de sürdürmeye çalışıyordu. Bir süre sonra, maliyetleri artan AAVSO’yu daha iyi yönetebilmek için geceleri ekonomi ve yönetim ile ilgili dersler almaya başladı. Ancak astronomi eğitiminin eksik kaldığı düşüncesiyle, bu zor dönemlerde, tezini yazmayı tamamladı ve 1982’de Ege Üniversitesi’nden doktora derecesiyle mezun oldu.
Yer Aldığı Komiteler
- Uluslararası Gökbilim Birliği’nin Değişen Yıldızlar Komisyonu
- NASA Astrofizik İnceleme Paneli
- NASA Astrofizik Bölümü Bilimsel ve Yürütme İşlemi Çalışma Grubu
- Astronomi Pasifik Topluluğu Yönetmeliği
Ödüller
- Fransız Astronomi Cemiyeti Yüzyıl Madalyası, 1987
- Amerikan Astronomi Cemiyeti George Van Biesbrock Ödülü, 1993
- Astronomi Derneği Leslie Peltier Ödülü, 1993
- İtalyan Astronomi Severler Derneği Giovanni Battista Lacchini Ödülü, 1995
- Kraliyet Astronomi Cemiyeti Jackson-Gwilt Madalyası, 1995
AAVSO
Türkiye’nin de bulunduğu 40 ülkedeki üyeleriyle birlikte AAVSO Uluslararası Veritabanı, 20 milyondan fazla değişken yıldız tahminine sahiptir. Kâr amacı gütmeyen AAVSO’ya, maddi manevi katkıda bulunmak isteyen tüm astronomi severler üye olabiliyor. Şu anda AAVSO üyeleri tarafından yılda 300 binden fazla gözlem yapılıyor.
HEAO-1 adlı X-ışını teleskobu’ndan alınan verilere göre SS Cyg’nin en parlak olduğu hali; tahminler doğrultusunda gözlemlenmiş olup, bu başarı gökbilim camiasında AAVSO’ya saygınlık getirdi. Daha sonra yaklaşık 600 yıldızın da farklı uydularla gözlemlenmesi sonucu benzer başarılar elde edilmiştir.
Anısına;
AAVSO konseyi, 93. toplantılarında Janet Akyüz Mattei adına araştıma bursu verileceğini kararlaştırdı.
Tedavi gördüğü zamanlarda dahi özel günlerde arkadaşlarına kart göndermeyi ihmal etmeyen Janet’in ölümünden sonra AAVSO’nun internet sitesinde yayınlanan 200’den fazla “anma” notu; onu tanıyan herkesin – kısa bir süre tanımış olsalar bile – onu bir arkadaş, akıl hocası, bilim insanı ve liderin güzel bir örneği olarak gördüğünü göstermektedir.
AAVSO’nun düzenlemiş olduğu bazı görsellere buradan ulaşabilirsiniz.
“Stars are the flowers of the Universe –
Flowers are the stars of the Earth.”
-Janet Akyüz Mattei
Kaynakça
http://physicstoday.scitation.org/doi/10.1063/1.1881910