gokyuzu.org

gokyuzu.org

ODTÜ Amatör Astronomi Topluluğu Web Sayfası

Menu
Menu

gokyuzu

2009 Aslan (Leonid) Göktaşı Yağmuru

yazar

Gözlemciler, 17 Kasım 2009 gününü not etseler çok iyi olacak çünkü Leonidler o tarihte maksimuma ulaşıyor. Dünya, her yıl, periyodu 33 yıl olan Tempel – Tuttle Kuyrukluyıldızı’nın bıraktığı parçacıkların arasından kasım ortalarına doğru geçtiği için göktaşları Aslan (Leo) Takımyıldızı’ndan geliyormuş gibi görünüyor. (Parçacıklar Aslan Takımyıldızı doğrultusunda atmosfere giriyor.) Zaten Leonidler’e ismini veren de bu takımyıldız.  Bu yıl diğer yıllara oranla bu yağmur daha verimli gözlenecek çünkü o tarihte Ay yeni ay evresinde. Üstelik Asya’da görülmesi beklenen sayı da saatte 300. Ama görünen her göktaşı Leonid olmayabilir. Leonid olduğunu anlamak için saçılma noktasına bulmak gerekir.  Leonidler için saçılma noktası Aslan Takımyıldızı civarı. Eğer kayan yıldızların yani göktaşlarının doğrultusu Aslan Takımyıldızı’nda keşisirse Leonid Göktaşı Yağmuru’nu gözlemlemişsiniz demektir. Şimdiden iyi gözlemler…

18 Kasım 2009 Çarşamba günü 01:00’da Stellarium programı ile doğu ufkunun durumu.

Mars Atmosferine Ne Oldu?

yazar
Bundan uzunca bir süre önce (yaklaşık 4 milyar yıl önce) Mars, Dünya gibi ılık ve yüzeyinde sıvı su barındırabilen bir gezegendi. Mars yüzeyindeki ırmaklar denizlere su taşıyorken kalın atmosferi de gezegeni ılık tutuyordu. Araştırmacılara göre, bakteriler oluşmaya bile başlamıştı.
Echus Chasma
Bilim adamları, geçmişte Echus Chasma gibi sert yamaçlarda şelalelerin olduğunu düşünüyorlar. Telif Hakkı: Mars Express/ESA  
Ama şu anda Mars oldukça soğuk ve çıplak. Irmaklar ve denizler yok. Atmosferi ise oldukça ince. Yaşayan tek hücreli canlılar varsa bile bunlar yüzeyde değil, Mars yüzeyinin altında bir yerlerde. Ne oldu da Mars bu hale geldi? Bu soru araştırmacıları oldukça meşgul ediyor. Ama bundan bir kaç yıl sonra bu soru da cevabını bulacak. NASA, Mars’a yeni bir uzay aracı gönderiyor. İsmi MAVEN (Mars Atmosphere and Volatile Evolution – Mars Atmosferi ve Uçucu Madde Değişimi) olan aracın asıl işi Mars’ın ikliminde olmuş bu değişimin nedenini bulmak. Bilinen kesin bir şey var ki; o da Mars’ın en önemli değerini yitirmesi: CO2 (karbondioksit) den oluşan atmosferi. Dünya’da olduğu gibi CO2 Mars’ta da sera etkisi yaratan gaz. Hem suyun sıvı halde bulunmasını sağlayan sıcaklık değerlerini koruyor hem de suyun hemen buharlaşmamasını ya da donmamasını sağlayan basınç değerlerini yaratıyor.  4 milyar yıldan daha önce kaybolan bu zarfın neden yok olduğu konusunda kesin bir bilgi yok. Belki bir göktaşı gezegene çarpıp Mars’ın çoğu gazının uzaya dağılmasını sağladı ya da güneş rüzgarlarının oluşturduğu erozyon atmosferi dağıttı. Başka bir iddia da gezegenin CO2‘i emdiği ve CO2‘in gezegende sadece karbonat halinde bulunması hakkında.
  Mars'ın Atmosferi  
Sanatçının gözünden güneş rüzgarlarıyla erozyona uğrayan Mars.
Bu Mars’ın başına gelmiş olasıklardan sadece biri. Telif Hakkı: NASA Araştırmacılar tam olarak bu nedeni bulamasalar da MAVEN Uzay Aracı bilim adamlarına yardım edecek. Araç, bir Dünya yılında Mars’ın yörüngesine girecek. Eliptik bir yörüngede dolanacak olan araç Mars’ın yüzeyinde en yakın konumu 125 km ötede olacak. En uzak konumu ise gezegenden 6000 km ötede olacak. Bu inanılmaz konum değişimi MAVEN’e Mars atmosferi hakkında daha fazla bilgi toplamasına yardım edecek.   MAVEN’in aletleri, atmosferde bulunan iyonları ve molekülleri takip edecek ve CO2 ve diğer moleküllerin akım yönleri de belirlenecek. MAVEN’den sorumlu baş araştırmacı Bruce Jakosky ve meslektaşları CO2‘in nereye gittiğini bulduktan sonra geriye yönelik CO2 tahmininde bulunacak. Araştırmacılara göre uzaya CO2 salınımı varsa MAVEN bunu belirleyecek. ‘Ne kadar?’ sorusu kadar önemli başka bir soru daha var: ‘Nasıl?’    Yaygın inanışa göre, manyetik alanın eksikliği Mars’ta kendini atmosferde gösteriyor çünkü gezegen güneş rüzgarlarına karşı korumasız. (Dünya’daki manyetik alan, Dünya’yı güneş rüzgarlarından koruyor.) Sadece yer yer bazı yerlerde bulunan manyetik alanlar gezegeni korumaya yeterli olmadığından atmosferi oldukça hassas. Bu nedenle de CO2 azlığının sebebinin güneş rüzgarları olduğu düşünülüyor. California Üniversitesi’nden David Brain ise bu düşünceye zıt başka bir iddia ortaya atıyor: ‘Bu ufak yerel manyetik alanlar Mars’ın atmosferinin yitirilmesinde önemli rol oynamıştır.’ Bu düşünceye göre, güneş rüzgarları ufak manyetik alanlarla karşılaşınca, manyetik alanlar bir ‘kabarcık’ oluşturacağına uzaya ilerlemiş ve beraberinde kayde değer bir atmosfer tabakasını götürmüş olabilirler. 
Mars
Mars atmosferi, güneş rüzgarları tarafından oldukça karmaşık bir sistemle kaybediliyor.
MAVEN’de bunları tespit edebilecek 8 farklı alet var. NASA’nın Mars Global Surveyor Uzay Aracı’ndan alınan bilgiler bu teoriyi destekliyor ama daha kesin sonuçlar için araştırmacılar, MAVEN’in fırlatılmasını beklemek zorunda. Şu anda fırlatılma tarihi 2013 yılı olarak belirlendi. Bu görev, Mars’a ne olduğunu anlamakta büyük rol oynayacak. Ilık ve su dolu bir gezegenin nasıl ıssız ve kuru bir yere dönüştüğü anlaşılacak.  İlgili Bağlantılar: APOD (Astronomy Picture of the Day) (Echus Chasma fotoğrafının yer aldığı NASA bünyesindeki her gün bir astronomi fotoğrafı yayınlandığı site)  MAVEN (Mars Atmosphere and Volatile Evolution) (NASA Maven Uzay Aracı haberleri verdiği site) Science@NASA (David Brain’in iddiası hakkında makale) Kaynak: Science@NASA

Güneş Sistemi Semineri

yazar

12 Kasım 2009 Perşembe günü Fizik Bölümü 3. kat Cavid Erginsoy Seminer Salonu’nda Güneş Sistemi Semineri verilecektir. Seminer saati 18:00’dir. Semineri topluluk üyelerimizden Zeynep Tonga verecek olup tüm gökbilim severleri dönemin dördüncü seminerine bekliyoruz.

22 Derece Buz Aylası

yazar
Geçtiğimiz gün topluluğumuzun “atmosfer optiği” adlı bir semineri vardı. Seminerimizde gökyüzünde sıkça gerçekleşen atmosfer olaylarına geniş yer verildi. Bunların arasından gökyüzünde en sık gerçekleşeni ise 22o buz aylası. Bugün öğlen saatlerinde gökyüzünü seyredenler ise dün akşam “Atmosfer Optiği” seminerinde dinledikleri 22o buz aylasını uygulamalı olarak görme şansını yakaladılar. Bunlardan biri ise topluluk üyelerimizden Seda Oturak’tı. Buz Aylası Fotoğraf: M. Raşid Tuğral, Canon EOS 400D 1/4000″ F/3.5 ISO-100
Seda bu güzel gökyüzü olayını, “Bugün çok şanslıyım, daha dün fotoğraflarda gördüğüm aylayı bugün canlı olarak görme fırsatını yakaladım” şeklinde anlatıyor. Tam bir halka şeklinde oluşan bu ayla gökyüzünde yaklaşık 1.5 saat kadar yer aldı ve daha sonra yavaşça gözden kayboldu. 22o buz aylası güneş ışınlarının havadaki buz kristalleri tarafından kırılmasıyla oluşur. Halk arasında pek bilinmemesine karşın buz aylalarına genelde gökkuşağından daha sık rastlanır. Ortlama olarak Avrupa’da iki günde bir gözlenen bu aylayı gözlemlemek için fotoğraftaki ince sirrus bulutlarının Güneş’in önüne geçmesini beklemeniz yeterli. Bu bulutlar çok yüksekte yer aldıkları için sıcaklıkları oldukça düşüktür. Bu yüzden su molekülleri buz kristalleri halinde yer alır. Aylayı Ay’ın etrafında görmeniz de mümkün. Aşağıdaki fotoğrafta da iki gün önce fotoğrafı çekilen bir 22o buz aylası yer alıyor.
Buz Aylası Fotoğraf: M. Raşid Tuğral, Canon EOS 400D   
Aylayı gözlemek için Güneş’i elinizle veya herhangi bir cisimle kapatın ve Güneş’in bir karış genişliğini tarayın. Uygun şartlar oluştuğunda 22 derece buz aylasını rahatlıkla göreceksiniz. Ay’a bakarken kapatmaya ihtiyaç bile duymayacaksınız.

Atmosfer Optiği Semineri

yazar

05 Kasım 2009 günü Fizik Bölümü 3. kat Cavid Erginsoy Seminer Salonu’nda Atmosfer Optiği Semineri verilecektir. Seminer saati 18:00’dir. Semineri topluluk üyelerimizden Muhammed Raşid Tuğral verecek olup tüm gökbilim sevenleri dönemin üçüncü seminerine bekliyoruz.

Güneş Patlaması

yazar
1 Ekim 2009 günü Güneş’in batı ufkunda bulunan ‘Güneş Lekesi 1029’ C sınıfı (etkileri Dünya üzerinde gözlenebilen en düşük enerjili patlamalar) bir güneş patlaması yaşatıp Merkür civarına milyarlarca ton Taçsal Kütle Atımı (CME – Coronal Mass Ejection) bıraktı.
Taçsal Kütle Atımı Telif Hakkı: SOHO / MDI (The Solar and Heliospheric Observatory)
Bu patlama, 2009 yılının en aktif güneş lekesi olan ‘Güneş Lekesi 1029’un tahtını daha da sağlamlaştırdı. Sadece geçen hafta 10 tane C sınıfı güneş patlaması yaşatan ‘Güneş Lekesi 1029’ daha önceki 10 ayda yaşanan güneş patlamaları sayısını üçe katladı.   Kaynak: SpaceWeather.com İlgili Bağlantılar: SOHO (SOHO Uzay Aracı’ndan alınan günlük Güneş resimlerinin gösterildiği site) 

Endonezya’daki Göktaşı

yazar
8 Ekim 2009 günü Endonezya’da yerel saat 11’de Bone şehrine 10 metre genişliğinde bir göktaşı düştü. Düşüşünün arkasında ise gündüz olmasına rağmen görülebilen bir toz bulutu bıraktı.
Endonezya'ya Düşen Göktaşı Göktaşı’nın Arkasında Bıraktığı Toz Bulutu
Ufak bir atom bombasının enerjisiyle atmosfere giren ve patlayan göktaşı, sesiyle ve duvarları titretmesiyle insanları deprem korkusuyla dışarı döktü. Patlama, Nükleer Denemelerin Kapsamlı Yasaklanması Antlaşması Örgütü’nün (Comprehensive Nuclear-Test-Ban Treaty Organization – CTBTO) sensörleri  tarafından yere düşmeden 10000 km önce farkedildi. Patlama yaklaşık 50 kton TNT’ye eşdeğer bir büyüklükte. Bu da 2. Dünya Savaşı çağından kalma atom bombalarından 2 kat daha güçlü. Dünya’ya çarpmadan önce farkedilmeyen göktaşı, gökbilimcileri şaşkına çevirdi. Dünya’ya yakın göktaşlarının istatiksel verilerine göre böyle bir göktaşı Dünya’ya 2 ile 12  yıl arasında bir zaman zarfında çarpıyor. Araştırmacılar, bu göktaşından çıkacak bilgilerin çok önemli olduğunu vurguluyor.  Kaynak: SpaceWeather.com İlgili Bağlantılar: Youtube (Endonezya Haberleri’ne konu olan göktaşı hakkında video) 

Orionid değil Iridium

yazar
Avcı Göktaşı Yağmuru (Orionidler) hâlâ etkisini sürdürüyor. Dün gece için saatte 25 tane kayan yıldızın görüldüğü göktaşı yağmurunda bu gece sayının daha da azalması bekleniyor. Eğer ışık kirlilğinin oldukça etkili olduğu bir bölgedeyseniz gece boyunca sayabileceğiniz kayan yıldızların sayısı 5’i geçmeyecektir. Göktaşı yağmurunu izlemek için beklerken bir şeyin yavaşça parlayıp, inanılmaz parlaklığa ulaştığını ve daha sonra da söndüğünü görüyorsunuz. Bu bir kayan yıldız mıydı? Yoksa bir UFO mu? diye düşünmeye başlıyorsunuz. Sorunun cevabını biz biliyoruz: Bu bir İridium parlaması.
Iridium uyduları uydu telefonlarının çalışması için kullanılan  haberleşme uydulardır. Uyduların sayısı projenin geliştirme aşamasında 77 olarak planlandığı için onlara bu ad verilmiştir (iridium’un atom numarası 77’dir). Bu uyduların amatör gökbilimde önemli bir yeri vardır. Uydulardan her birinin 3 tane alüminyum antenleri  bulunmaktadır ve bu antenlerden biri uygun açıya geldiğinde Güneş’i öyle bir yansıtır ki uydunun parlaklığı Venüs’ten 100 kat, en parlak yıldız Akyıldız’dan (Sirius)  da 2000 kat daha parlak hâle gelebilmektedir.Fotoğrafta görülen -8. kadirden İridium parlaması 2. kadirden Kutup Yıldızı’nın hemen üzerinde yer alıyor. Parlaklık karşılaştırmasını biz size bırakıyoruz. Siz de bu muhteşem uydulardan bir tane gözlemek isterseniz tıklayın.

Galileo Geceleri

yazar

23 – 24 Ekim 2009 tarihlerinde düzenlemiş olduğumuz ‘Galileo Geceleri’ yoğun katılımla gerçekleşti. 3 teleskopla o anda gökyüzünde -2 kadire kadar yaklaşan Jüpiter, M31 adıyla da anılan Samanyolu’na en yakın gökada olan Andromeda ve hilal evresinde olan Ay gözlemlenirken projektörden gökbilimle alakalı belgeseller gösterildi, teleskoptaki görüntüler gösterildi. Ödüllü yarışmalardan ise bir çok kişi soruları doğru cevaplandırarak ödüller kazandı.

Spirit’i Kurtarma Görevi

yazar
Mühendisler, Mars aracı Spirit’i takıldığı kum kapanından kurtarmak için, Spirit’in Dünya’da bulunan ikizleri üzerinde yeni testler yaparak, artık ciddi hazırlıklara başladılar. Geçtiğimiz haftaya kadar, Spirit’in ikizleri üzerinde (Dünya’da) çeşitli komut ve değerlendirme testleri yapıldı, testler laboratuardaki kum havuzu içinde Spirit’in durumunu birebir yansıtan test merkezlerinde gerçekleşti. Böylece takım her bir komut sonrası ne olabileceğini tahmin edebiliyor. Artık son testlere başlanıldı ve bu test operasyonel atiklik veya operasyonel hızlılık testi olarak adlandırılıyor.
Spirit'i Engelleyen Nesne Mars Aracı Spirit’i engelleyen cisim. Telif Hakkı: NASA / JPL
Takımdaki mühendisler geçen hafta kontrol merkezinden uzakta bir yerde bir kum havuzu içinde bulunan aracı Spirit’in durumunu simüle ederek yönlendirmeye çalıştılar. Her bir sürüş komutunu sadece test aracından yollanan fotoğraflar ve diğer sinyaller ile değerlendirerek tıpkı Mars’da bulunan araçları kontrol ettikleri gibi test aracını da o şekilde kontrol ediyorlar. Takım yöneticisi John Callas; testin daha çok uçuş testleri şartlarında olduğu gibi, yani takımın aracı görmeden sadece araçtan gelen sinyalleri değerlendirerek gerçek kurtarma operasyonu esnasında karar verme kabiliyetlerini test edebilmeleri amacı ile yapıldığını söylüyor. Test 12 Ekim’de başladı ve 5 gün sürdü. Spirit yaklaşık 5 yıldır görev yaptığı Mars yüzeyinde Troy isimli bir bölgede toz havuzuna takılıp kaldı. Peki, Spirit bu duruma nasıl geldi? Spirit geçtiği toz yığını bölgesinde yavaş yavaş toza battı ve tekerlerin patinaj yapması ile toz havuzuna gömülmeye başladı. Bu yüzden yüzeydeki başka bir cisimde aracın altına sürtüyor. Takım son test sonuçlarından gelen bilgiyi değerlendirerek Troy bölgesinden kurtulma olasılıklarını değerlendiriyor.Hızlılık testinden gelen son bilgileri takiben yeni bir gözden geçirme olacak ve herşeyden bağımsız bir kurtarma planı oluşturulacak. Muhtemelen bu da ekimin sonlarını bulacak. Son hazırlıklar ve plan oluşturulduktan sonra ihtimalle 2 hafta içinde Spirit bulunduğu durumdan kurtulmak için hareket etmeye başlayacak. Spirit 5 aydır kaldığı bölgede zamanını, çevresini incelemekle ve altındaki toprağın yapısını inceleyerek geçiriyor. Eylül ayı içinde operasyonları engelleyen yeni bir arıza doğdu. Aracın tabak şeklindeki yüksek frekans antenini çeviren motorun frenleri düzgün şekilde çalışmıyor. Arıza ile ilgili takım, benzer iş stratejisi geliştiriyor. Daha önceki durumlardan faydalanarak o anki durumu kontrol ediyorlar. İlgili Bağlantılar: Mars Araştırma Görevleri (NASA’nın Mars’taki araştırma araçlarının haberleri verdiği site)  Kaynak: Universe Today