gokyuzu.org

Vega: Geçmişin ve Geleceğin Kutup Yıldızı

Vega, Dünya’dan sadece 25 ışık yılı uzaklıkta bulunan parlak bir yıldızdır. Yazları kuzey yarım kürenin göğünde görülür ve ayrıca Lir(Çalgı) Takımyıldızı’nda yer alan Vega, Kartal Takımyıldızı’ndaki Altair ve Kuğu Takımyıldızı’ndaki Deneb ile birlikte yaz üçgeninin köşelerini oluşturan yıldızlardan biridir.

Vega sadece 450 milyon yaşındadır ve bu da onu, 4.6 milyar yaşındaki kendi yıldızımıza göre, genç bir yıldız yapar. Vega hakkında yapılan çalışmalar astronomlara, oluşumlarının erken evrelerinde olan yıldız sistemleri hakkında daha çok bilgi sağlıyor.

Dünya’nın 26.000 yılda bir yaşadığı yörüngesel salınım yüzünden kuzey anlayışımız değişiyor. Bu sebeple, Vega birkaç bin yıl önce bizim kutup yıldızımızdı ve yaklaşık 12.000 yıl sonra tekrardan kutup yıldızımız olacak.

Lir Takımyıldızı’nda Vega.

Vega’nın Yeri

Vega yaz ortalarında kuzey kutup bölgesinde, neredeyse tam tepede yer alır. Gün içinde sadece 7 saat ufkun altında kalan Vega ayrıca yılın her gecesi görülebilir.

Daha güneyde ise Vega ufkun altında daha fazla zaman geçirir; ama Alaska’da, Kuzey Kanada’da ve Avrupa’nın çoğunda hiç batmaz. Vega’nın tam yeri ise şöyledir:

  • Bahar Açısı: 18d 36s 56.3sn.
  • Yükselim: 38 derece 47 dakika 1 saniye.

İlk Gözlemler

Vega’nın mavi-beyaz ışığı çok parlak olduğu için izini antik zamanlara kadar sürmek mümkün; Çinlilerden Polinezyalılara ve Hintlilere kadar. Vega’nın adı ise Arapçadaki “waqi” kelimesinden gelmekte ve “alçalan” ya da “pike yapan” anlamını taşımaktadır.

“Bu isim, o zamanlardaki insanların Lir Takımyıldızı’nı lir kuşu olarak görmektense pike yapan bir akbaba olarak tasvir etmesinden kaynaklanıyor.” diyor Wisegeek sitesinden Michael Anissimov.

Gerek Vega’nın ismi gerekse diğer astronomik katkıları İslam’daki astronominin geleneksel önemini onurlandırıyor, demiş bir araştırmacı. Yıldızları gözlemek, onları takip etmek inananlara namaz vakitlerini ve festival zamanlarını belirlemelerine yardımcı olmalarının yanı sıra kutsal şehir Mekke’yi bulmalarını da sağlıyordu.

“Bu yüzden yüzlerce yıldızın ve takımyıldızının isimleri Arapçadan gelmekte: Altair, Deneb, Vega ve Rigel bunlara örnek olarak verilebilir.” diye yazmış 2013’te Natural dergisinde yayımladığı makalesinde, Şarika Amerikan Üniversitesinde astrofizikçi olan Nidhal Guessoum.

Modern zamanlarda Vega, Güneş haricinde fotoğraflanan ilk yıldızdır. Astronomlar dagerreyotipi tekniğiyle 38 santimetre refraktör kullanarak, 16-17 Temmuz 1850 yılında Harvard Üniversitesi Gözlemevi’nde (Harvard College Observatory) Vega’nın fotoğrafını çekmişlerdir.

Yıldız ayrıca 1872’de spektrografik analizi yapılacak ilk yıldız olarak seçilmiştir. Amatör astronom Henry Draper, Vega’nın ışığını kırarak yıldızı oluşturan elementleri ortaya çıkaran ilk kişi olmuştur.

Son Yıllarda Vega

Vega, Carl Sagan’ın 1985’te yayımladığı Mesaj(Contact) isimli kitabının 1997’de bir Hollywood filmine uyarlanması sonucu popüler kültürde yer edindi. Jodie Foster’ın baş rolü olduğu film, Dünya dışı akıllı yaşamı araştıran bir astronomun Vega’dan yayılan bir sinyali keşfetmesini anlatıyor.

2006 yılında yapılan teleskobik gözlemler ise şunu ortaya çıkardı: Vega o kadar hızlı dönüyor ki kutupları ekvatorundan birkaç bin derece daha sıcak. Kendi etrafındaki bir tam turu 12.5 saatte tamamlayan yıldız, kendi kritik dönme hızının (bir cismin parçalara ayrılmaya başlayacağı hız) %90’ı ile dönmekte.

2013’ün başlarında astronomlar Vega’yı saran bir asteroit kuşağı keşfettiklerini duyurdular, kuşağın içinde kayalık gezegenler olabileceğini de belirterek. Formalhaut’un etrafındakine benzer şekilde iki bölge olduğu düşünülüyor: Buzlu asteroitlerin bulunduğu dış bölge ve daha sıcak uzay taşlarının bulunduğu yıldıza yakın bölge.

Bilim insanları Vega gibi parlak yıldızları,  NASA’nın 2018’de başlayan TESS(Transiting Exoplanet Survey Satellite)görevi ile birlikte incelemekteler. TESS’in ana görevi Güneş sistemi dışındaki gezegenleri aramak olsa da TESS, yıldız çeşitliliğini arttıracak izler için de uğraşacak. TESS’in Vega ve benzeri yıldızları incelemesi bilim insanlarının, yıldız gelişiminin erken evreleri hakkında daha çok bilgi sahibi olmalarını sağlayacak.

Kaynak: https://www.space.com/21719-vega.html

Yazan: Mert Toros

Carl Sagan’ın Çılgın Fikri: Kuyruklu Yıldızlarda Yaşam

Şartlar ne olursa olsun, insanlığın geleceği için Dünya harici bir yerlerde sürdürülebilir insan yaşamı oluşturmak hayati bir önem arz etmektedir çünkü hepimiz Dünya’nın sonsuza kadar dayanamayacağını biliyoruz. Dünya’daki yaşamı onlarca tehdit içinden hangisinin sona erdireceğini tam olarak bilemiyoruz ancak gelecekte hayatın tamamen yok olacağını kesin olarak biliyoruz.

Aylarda ya da gezegenlerde koloniler kurmak insan yaşamını sürdürmenin bir yolu olabilir ancak bunu başarabilmek oldukça zor. Yakında Mars’a ayak basacağız ancak oradaki insan yaşamı fikrinin ne kadar başarılı olacağını bilemiyoruz. Mars’tan bahsettiğimizde birçok ”Eğer” diye başlayan korkutucu cümleler önümüze seriliveriyor.

Elimizde kalan tek seçenek ise ”uzay yerleşimleri.” Uzayda gezegenlerde ve aylarda olduğundan daha fazla alan olduğunu düşünürsek bu seçenek kulağa mantıklı gelebilir. Ayrıca uzay yerleşimleri uzun zamandır düşünürlerin, yazarların ve bilim adamlarının kafa yorduğu bir şey.

Gerar K. O’Neil, muhtemelen uzay yerleşimleri denilince akla gelen en ünlü düşünürdür. Kendisi 1977 yılında ”The High: Frontier: Human Colonies in Space” adında ufuk açıcı bir kitap yayımladı. Şu anda ”O’Neill Silindiri” olarak isimlendirilen şey bizzat O’Neill sayesinde ilgi odağı oldu.

”O’Neill Silindiri”

O’Neill Silindiri uzay yerleşiminin temellerini atmış durumda. Bu silindir zıt yönde hareket eden iki silindirden oluşmakta ve bu silindirlerden biri diğerinin içinde bulunmakta. Zıt yöndeki hareketler kararlılık ve yer çekimi sağlamakta. Böyle bir durumda atmosfer kontrol edilebilir olmakta ve yaşam için gerekli olan enerji, Güneş’ten ya da  füzyon metodundan  sağlanabilmektedir.

”McKendree Silindiri”

O’Neiil’in ortaya atmış olduğu fikrin ardından başka insanlar tarafından da farklı fikirler  ortaya atıldı. Bu fikirler arasından dikkat çeken bir tanesi Mckendree Silindiri’dir. Bu silindir, O’Neill Silindiri’ne göre çok daha büyüktür. Karbon fulleren borucukları sayesinde Amerika Birleşik Devletleri’nin yüzey alanından daha fazla bir alana sahiptir. Silindir, NASA mühendislerinden Tom McKendree tarafından tasarlanmış olup 2000 yılında NASA’da yapılan ”Turning Goals into Reality Conference”(Hedefleri Gerçeğe Dönüştürme Konferansı’nda) tanıtılmıştır.

Bernal Küresi ve Stanford Tor’u gibi projelerin de içinde bulunduğu birçok devasa ve yüksek teknoloji içeren uzay yerleşimi fikirleri de ortaya atılmıştır. Tüm bu tasarımlar mühendislerin ve teknoloji uzmanlarının klasik tasarımlarıdır. Yüksek teknoloji, birçok demir ve makine içeren tasarımlar gibi. Bu tasarımları yapan bilim adamları ve mühendisler haricinde uzayda insan yaşamının olabileceğini düşünen başka kişiler de vardı.

Bunlardan biri de Carl Sagan’dı ve Carl’ın uzaydaki insan yaşamı fikri oldukça farklıydı.

Çok Çılgınca Ancak Gerçekten İşe Yarayabilir

Uzay yerleşimi ile ilgili en çılgınca fikir Carl Sagan’ın 1985’te yazmış olduğu ”Comet”(Kuyruklu Yıldız) kitabı olmalı. Sagan, insanların Güneş Sistemi etrafında yol alan kuyruklu yıldızlara gidebileceğini ve hatta oralarda koloniler kurabileceği fikrini ortaya atmıştır. Sagan’ın hayalindeki zaman dilimindeki tüm gelişmiş teknolojiler kullanılarak – ki şu anda bu teknolojik gelişmelerin hiçbiri gerçekleşmedi. – kuyruklu yıldızlar insanlığın kurtuluşu haline getirilebilir. Carl’ın hayalindeki dünya, yüksek mühendislik ile donatılmış teknolojiye sahip ışıl ışıl yerleşim yerlerinden, yani insanların uzay yerleşimi denilince aklına gelen yerlerden, tamamen farklı.

Sagan’ın uzay yerleşimi hakkındaki düşüncesi en şaşırtıcı ve belki de en kasvetli fikir durumunda. Kuyruklu yıldızlarda yaşamak şok edici ve hatta belki de mantıksız gelebilir ancak Sagan bu fikrinin ardında mantıklı bir düşünce olduğunu söylüyor.

Unutmayın ki Sagan bunu yazdığında süper güçler arasındaki termonükleer savaş hala ”olası” idi ve Carl Sagan gibi düşünürler olası bir tehlikenin kokusunu almışlardı. Bir felaketin yakında gerçekleşeceği hissi ”kuyruklu yıldız – uzay yerleşim yerleri” fikrinin ortaya çıkmasına yardımcı olmuş olabilir. Bu his olmasa bile zaten Carl yenilikçi bir düşünürdü.

Sagan’ın kuyruklu yıldızları uzay yerleşimi olarak kullanma fikrinin arkasında şu düşünce var: Eğer Dünya’nın yörüngesinden geçen yaklaşık yüz bin kuyruklu yıldız ve Oort Bulutsusu’nda da yaklaşık yüz trilyon kuyruklu yıldız varsa, tüm bu yıldızların yüzey alanlarını birleştirdiğimizde ortalama yüz milyon Dünya boyutunda bir yer ortaya çıkar. Gelişmiş teknoloji sayesinde, Sagan bu kuyruklu yıldızların kontrol alına alınıp üzerlerine koloniler kurulduktan sonra insanların isteğine göre yörüngelere yollanabileceği fikrini ortaya atıyor.

Kuyruklu yıldızlar mineraller, su buzu ve biyolojik bileşimler bakımından zengindir, ya da en azından geçmişte öyle olduğu düşünülüyordu. Bu da demek oluyor ki üretim için ham madde, su içmek ve oksijen üretmek için su, biyomühendislik için biyolojik bileşenler ve hatta uzay araçları benzini için ham madde bile bu yıldızlarda bulunmakta. Kuyruklu yıldızlara güç üretebilecek füzyon reaktörü kurulursa, kuyruklu yıldızların her biri Güneş Sistemi içinde elverişli depo durumuna gelir.

Yenilikçi bir düşünür olan fizikçi Freeman Dyson, Sagan’ın kuyruklu yıldız fikrine katkıda bulundu. ”Comet” kitabında Sagan, Dyson’ın genetik mühendisliği hakkında ortaya atmış olduğu fikri de anlatmakta. Bu fikre göre, bir gün, kuyruklu yıldızlarda büyüyebilen ve bazı ihtiyaçlarımızı karşılayabilecek yaşam formları geliştirme imkanına sahip olmalıyız. Dyson, kuyruklu bir yıldızda büyüyebilen ve organik kimyasallar bakımından zengin olan bir kar kütlesinin içine yerleştirilen ve genetiğiyle oynanan devasa bir ağaçtan bahsetmekte. Böylece ağaç bize taze oksijen üretebilecek.

İnsanların uzayda seyahat etmesi, kuyruklu yıldızlarda yaşaması, genetiğiyle oynanmış devasa ağaçlar ve füzyon güç santralleri şu an için inanılması oldukça zor şeyler ancak şunu unutmamalıyız ki şu anda değerini bilmediğimiz bazı şeylerin geçmişte, düşüncesi bile komikti. Bu fikrin altında yatan bazı düşünceler oldukça hayal mahsülü olsa da -tıpkı devasa ağaç gibi- gerçekten uygulanabilir bir fikrin tohumlarının atıldığını da söylemeliyiz. İnsanların kuyruklu yıldızlar arasında gidip gelmesi, onları kendi amacımıza hizmet etmeleri için yeniden düzenlememiz ve onlardan mineral ve yakıt gibi ham maddeler çıkarmamız gibi.

Kuyruklu yıldızları gerçekten yaşanılabilir alanlara dönüştürebilmemiz şu an mütereddit görünebilir. Hatta yukarıda bahsettiğimiz fikirlerin bilimden çok bilim kurgu olduğunu da kabul etmeliyiz ancak gelecek henüz gerçekleşmedi. Yeterince zaman olduğunu varsayarsak, düşünebildiğimiz her şeyin bir gün gerçekleşmesi olası.

Kaynak: universetoday

Yazan: Burkay Kuru

Kozmik Okyanusta Bir Şişe

Günümüzden tam 44 sene önce Pioneer 10 ve 11 isimli uzay araçları, daha önce hiç yapılmamış olan uzun bir yolculuğa çıktılar. İki uzay aracına da uzak gelecekte bulunma ihtimali göz önünde bulundurularak hangi zamandan ve nereden geldiklerine dair bilgiler içeren küçük metal plaklar yerleştirildi. NASA, bu örneği daha da geliştirerek Pioneer uzay araçlarının fırlatılmasından beş sene sonra, insan aklının hayal dahi edemeyeceği uzunluktaki yolculuklarına çıkacak olan Voyager 1 ve 2 uzay araçlarına daha detaylı bilgiler ve mesajlar içeren bir plak yerleştirdi: Altın Plak. Voyager uzay araçlarına yerleştirilen plaklar, Dünya dışından olanlara Dünya’nın hikayesi anlatmak üzere 1972 yılında kozmik okyanusta yüzmeye başladılar.

Plak içeriğinde ne olacağını belirlemek üzere oluşturulan komiteyi Cornell Üniversitesi’nden Carl Sagan yönetti. Sagan ve çalışma arkadaşları kaydın içerisine dünyamızı anlatan 115 adet görsel; rüzgâr sesi, kuş, yunus ve diğer hayvanların seslerinden oluşan çeşitli doğa sesleri ve farklı kültürlerden müzikler toparladılar. Bunların yanı sıra, plağa 55 farklı dilden ve dönemin ABD başkanı Carter ile Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Waldheim tarafından gönderilen mesajlar yerleştirildi. İçeriklerin hazırlanmasının ardından plakların üzerlerine nasıl kullanılacaklarına dair sembolik bir dil ile talimat kazındı ve uzay araçları uzun yolculuklarına başlamaları için fırlatıldılar. Voyager, 1990 yılında Plüton’un yörüngesinden çıktıktan sonra kendisini karanlık, sonsuz bir uzay boşluğunda buldu ve sonraki 40 bin yıl boyunca herhangi bir gezegenli sisteme denk gelmemek üzere yoluna devam etti ve günümüzde hala devam etmekte. Bu görevin gerçeklemesi için çok büyük emek sarf eden Carl Sagan yaşananların ardından, “Bu uzay aracının taşıdığı kaydı yalnızca uzay yolculuğu yapan, ya da uzaya araç gönderebilen gelişmiş bir tür dinleyebilir. Ama bu mesajı kozmik okyanusa göndermemiz bile bu gezegendeki hayat için çok umut verici bir olaydır.” şeklinde bir yorumda bulundu. Voyager ile gönderilen müzikleri, farklı dillerin mesajlarını, dünyanın seçmece görüntülerini ve seslerini ilgili kelimelerin üzerine bastıktan sonra açılan pencerede görebilirsiniz.

Şimdilerde hepimizi düşündüren, bizlere yaptıklarımızı sorgulatan, etrafımıza daha geniş bir çerçeveden bakmamızı sağlayan; Dünya’nın aslında ne kadar kırılgan ve küçük olduğunu anlamamızı sağlayan o ünlü “Soluk Mavi Nokta” isimli fotoğraf 1990 yılında Carl Sagan’ın önerisi üzerine Voyager’ın kamerasının son kez gezegenimize çevrilmesi sonucu çekilmiştir. O fotoğrafın çekilmesinin ardından Carl Sagan’ın yaptığı konuşmanın yer aldığı videoya çoğunuz denk gelmişsinizdir. Bu video ile Carl Sagan hatırı sayılır çoğunlukta insanın hayatında değişikliklere sebep olmuştur. O insanlardan biri de benim ve ben eminim ki o video daha çok fazla insanın hayatını küçük ya da büyük bir şekilde etkileyecektir.

İnsanlığın yalnızlığını paylaşma güdüsüyle kendisinin zaman anlayışına göre son derece uzun, kozmik zamana göre ise oldukça kısa sayılabilecek bir süre için yalnızlığa mahkûm ettiği şişe. şu anda kozmik okyanusta, bizlerden çok uzakta bizim hikayemizi taşımakta. Her ne kadar bizler ve bizden sonrakiler bu mesajın birilerine ulaşıp ulaşmadığını göremeyecek olsak da, türümüzün böyle bir adım atması Carl Sagan’ın da dediği gibi oldukça umut verici. Voyager kozmik okyanusta yüzmeye başlayalı tam olarak 39 sene geçti ve bu zaman diliminde gezegenimizde bilime dair çok önemli gelişmeler yaşandı, hala yaşanıyor. Bütün bunlara ilham veren, insanlara bilimi sevdiren, bilimin sadece bilim yapanlar için olmadığını, onu herkesin kullanabileceğini bizlere kanıtlayan nice güzel insanlar gezegenimizde yaşadılar. Bugün biz, o insanların bizlere bıraktığı mirası alıp gelecek nesillere aktarmalıyız, aktarmalıyız ki gelecek nesiller hayallerinin gerçek olabileceğine inansın, bilime güvensin ve bilim ile hayatına devam etsin. Gezegenimizin ona değer veren insanlığa ihtiyacı var, insanlığın yine insanlığa ihtiyacı var. İnsanlığın geleceği, onun uzaya ve bilime ne kadar önem verdiğine bağlı. Bizler gelecek nesillere ne aktaracağımıza karar vermeliyiz ve bizler gelecek nesillerin hayatlarını daha iyi yapabilme şansına sahibiz. İnsanlık bir şeyleri değiştirebildiği için bu zamana kadar yaşayabildi. Ve bundan sonra perspektifimizi daha da genişletmeliyiz; geleceğimiz olaylara nasıl yaklaştığımıza göre şekillenecek, eğer bizler uzaya ve bilime hak ettiği değeri verirsek, evren bize çok fazla imkân sağlayabilir.

Bugünden tam 39 sene önce atılan o adım insanlığın uzaya ve bilime olan aşkının sembolü niteliğindedir. Altın Plak bu açıdan hepimiz için fazlasıyla büyük bir önem taşıyor. Altın Plak bizlere bazı şeylerin hala düzgün yapılabileceğini hatırlatıyor. İnsanlık kendisi için daha iyisini yapabilecekken ve daha önce yapmışken neden şu anda daha iyilerini yapmasın ki? Sizleri Carl Sagan’ın “Soluk Mavi Nokta” isimli videosuyla yalnız bırakıyorum. İyi seyirler.

Teknik bilgiler, kapak görseli ve plak içerikleri için kaynak : voyager.jpl.nasa.gov

Yazan: Doğuş Kaçmaz