gokyuzu

Bu gece kozmik ışınlar Dünya’ya yaklaşacaktır, 00.30 – 3.30 saatleri arasında telefon hücresel cihaz,tablet vb. Cihazları kapattığınızdan emin olun….

Son zamanlarda oldukça sık bir şekilde karşımıza çıkmaya başlayan ve bilimsel bir dayanağı olmayan bu tür hurafeler birçok insanı oldukça tedirgin ediyor. Genelde bir gök olayının yaklaştığı tarihlerde, şaka olarak ortaya atılan ve  yakınlarını uyarmak isteyen iyi niyetli insanlar tarafından viral bir şekilde yayılan bu mesajlar her ne kadar içeriğinde aksini belirtse de hiçbir resmi kurum tarafından onaylanmaz.

Bu yazıda, uzaydan gelen radyasyonun bizi gerçekten iddia edilen şekilde niye etkilemediğinin cevabını bulacaksınız.

Işınım anlamına gelen radyasyon terimini iki başlık altında inceleyebiliriz. Bunlar iyonlaştırıcı radyasyon ve iyonlaştırıcı olmayan radyasyondur. İyonlaştırıcı olmayan radyasyon, elektromanyetik kuvvetin taşıyıcı parçacıkları olan fotonlardan oluşur ve elektromanyetik spektrumda, radyo dalgalarından ultraviyole dalgaların başlangıç kısmına kadar olan dalgaboylarını içerir. İyonlaştırıcı radyasyon ise alfa, beta gibi yüklü parçacıklardan, ultraviyole ve daha kısa dalgaboylarina sahip fotonlardan ve de  nötronlar gibi yüksüz parçacıklardan oluşur.

Uzaydan Dünya’ya iki tip radyasyon da gelmektedir ancak bunların büyük bir kısmı yeryüzüne ulaşamaz. İyonlaştırıcı olmayan ve yüksüz iyonlaştırıcı radyasyon, belirli dalga boyları dışında Dünya’nın atmosferi tarafından soğurulduğu için yeryüzüne ulaşamadan soğurulmuş olurlar. Yeryüzüne ulaşabilen ışınlar kısa radyo dalgaları ve görülebilir ışıktır (radyo ve optik pencere)  geriye kalan gama, x-ray gibi yüksek enerjili ışınımlar atmosfer tarafından engellenirler.

Özellikle Güneş rüzgarları ile gelen, yüksek enerjili yüklü parçacıklar ise atmosfere ulaşamadan manyetosfer tarafından engellenmiş olur. Bunun sebebi yüklü parçacıkların manyetik alanda sapmasıdır (Lorentz Kuvveti). Bu olay sonucunda enerji kaybeden yüklü parçacıklar,  atmosferin en üst tabakasıyla etkileşime girip kutup noktalarına yakın enlemlerde (yaygın olarak 60 ve 72 derece kuzey-güney enlemleri arasında) görülen kutup ışıklarına sebep verebilir.

Her ne kadar Dünya’nın koruması sayesinde radyasyon seviyesi insanlara risk oluşturmayacak düzeyde düşük kalsa da, tamamen engellenmeleri mümkün olmadığı çin küçük bir miktar radyasyon Dünya’ya ulaşır ve bundan özellikle uçak pilotları gibi atmosferin üst tabakalarında olan insanlar etkilenir. Ayrıca çok güçlü Güneş patlamaları gibi olaylar sonucu, elektrik şebekesinde arızalar meydana gelebilir ancak bu radyasyonun telefon gibi cihazlar üzerinden insan sağlığını tehdit edecek etkileri yoktur.

Görseller : https://commons.wikimedia.org , https://antarcticarctic.wordpress.com

Yazan: Alper Karasuer

Güneş Sistemimizde bulunan sekiz gezegenden ikisi olan Venüs ve Uranüs’ün uzaydaki hareketleri, diğer gezegenlerinkine göre biraz daha farklıdır. Diğer gezegenler, kendi eksenleri etrafında batıdan doğuya doğru dönerken Venüs’ün kendi ekseni etrafında ki dönüşü ise doğudan batıya doğrudur(Başlık resminde okla gösterilen yönlere bakarak bunu daha iyi anlayabilirsiniz). Bu da kulağa her ne kadar ilginç gelse de, Venüs’te Güneş’in batıdan doğduğu anlamına gelir. Bir diğer gezegenimiz Uranüs’ün ilginç özelliği ise eksen eğikliğinin 90°dereceye yakın bir açıda olmasıdır( 98°). Peki neden bu iki gezegen diğerlerine göre farklı hareket eder diye soracak olursanız cevabı bu yazının içinde gizli!

Öncelikle Venüs ile başlayalım. Venüs’ün neden saat yönünde döndüğü  ile ilgili en çok kabul gören teorilerden biri, zamanında Venüs’ün de diğer gezegenlerle aynı yönde döndüğü ancak daha sonra Mars ile Dünya arasında var olduğu iddia edilen gezegen sayılabilecek büyüklükte bir gök cisminin yörüngesinden kopup Venüs’e çarpması ve Venüs’ün eksen eğikliğini yaklaşık 180° tersine çevirmesidir. Yani Venüs aynı yönde dönmeye devam ederken, eksen eğikliği değişmiş ve bu da Venüs’ün diğer gezegenlere göre ters yönde döndüğü izlenimine sebep olmuştur.

Fransa’daki Astronomie et Systemes Dynamique isimli bir araştırma enstitüsünden bir grup bilim insanı ise bambaşka bir teori ortaya atmıştır. Bu teoriye göre Venüs’ün dönüşü zamanla yavaşlamış,durmuş ve en sonunda ise tersi yöne doğru devam etmiştir. Buna sebep olan şeyin ise Güneş’in kütleçekimi olduğu iddia edilmektedir.Güneş’in devasa büyüklükte ki kütleçekimsel kuvveti Merkür ve Venüs’ün dönüş hızlarının yavaşlamasına ve iki gezegenin gün süresinin uzamasına sebep olmuştur. Bu yüzden Venüs’ün bir günü 254 Dünya gününe, bir yılı ise 224 Dünya gününe eşittir. Yani ” Venüs’ün bir günü bir yılından daha uzun sürer ”.

Güneş Sistemi’nin bir diğer aykırı çocuğu olan Uranüs ise Venüs’e göre biraz daha farklı bir özelliğe sahiptir.Yazının en üstünde bulunan resme baktığınızda gezegenlerin eksen eğikliğini gösteren uzun çizginin her bir gezegenin kutuplarından geçtiğini görürsünüz. Uranüs’ün eksen eğikliği daha önce bahsettiğimiz gibi 98° civarındadır ve diğer gezegenlere göre neredeyse yana yatık bir şekilde kendi etrafında dönmektedir.

Bunun nedenlerinden olarak düşünülen ilk açıklama Venüs için ortaya atılan görüşlerden ilkiyle çok benzerdir. Uzun zaman önce yaklaşık olarak iki Dünya büyüklüğünde bir gök cisminin Uranüs’ün yüzeyine çarpması sonucu gezegenin eksen eğikliği değişmiştir. Ancak bu teorinn açıklayamadığı şey Uranüs’ün uydularının da neden aynı eğikliğe sahip olduğudur. Aynı zamanda 2011 yılında yapılan simülasyonlar bize göstermiştir ki büyük bir gök cismi yerine küçük ama sayısı daha fazla olan gök cisimlerinin çarpması sonucu Uranüs’ün eksen eğikliği yine değişmiş ve bu, Uranüs’ün uydularının neden aynı eğiklikte olduğunu açıklayabilmiştir.

Bir başka alternatif açıklama da 2009 yılında bir grup astronom tarafından öne sürülen, Uranüs’ün bir zamanlar büyük bir uydusunun olduğu, Uranüs’ün kütleçekimsel kuvveti sayesinde bu uydunun başka bir gezegendeki yörüngesinden kopup Uranüs’ün yörüngesine girdiğidir. Bu durum kozmik bir pinball oyununa benzemektedir.

İlerki yıllarda Venüs ve Uranüs ile ilgili çalışmalarla birlikte yeni teoriler doğabilir ya da bu saydığımız teorilere daha güçlü kanıtlar bulunabilir. Bununla ilgili en yakın tarihteki çalışma, 2018 yılında Merkür’e iniş yapacak olan BepiColombo sondasını taşıyan aracın Venüs’ün yakınından geçerken bize göndermesini beklediğimiz bilgilerdir.

Kaynaklar: http://www.sciencealert.com/why-are-venus-and-uranus-spinning-in-the-wrong-direction

https://www.scientificamerican.com/article/why-venus-spins-the-wrong

Yazan: İlkcan Erdem