Gökyüzü Haberleri – Sayfa 4

Göktaşı Yağmurları ve Gözlemi

14 Şubat 20255 Mayıs 2010 yazar gokyuzu

Göktaşı; büyüklüğü bir kum tanesiden, büyük bir kaya parçasına kadar değişebilen kuyrukluyıldız kalıntılarıdır. Halk arasında ‘kayan yıldız’ ya da ‘meteor’ olarak da bilinir. Gerek ‘zamanında’ gerekse bir anlık pencereden baktığımızda, gökyüzünde ışıklı bir iz bırakarak kaybolduklarını görürüz.

Swift-Tuttle Kuyrukluyıldızı’nın neden olduğu Kahraman (Perseid) Göktaşı Yağmuru sırasında alınan bir göktaşının görüntüsü.

Göktaşı kelimesi yerine de kullandığımız, İngilizce bir kelime olan meteor, Yunanca ‘gökyüzünün yukarısı’ anlamındaki “meteōros” sözcüğünden gelir. Ayrıca uzaydaki hareketleri süresince değişen konumlarına bağlı olarak çeşitli adlar alırlar; meteoroid; uzayda hareket etmekte olan kaya parçaları, meteor; Dünya’nın atmosferinden girerek ışıldayan parçacıklar ve meteorite; Dünya atmosferinden girdikten sonra yeryüzüne ulaşan kaya parçaları.

Göktaşı yağmurları, Güneş Sistemi’nin iç kısımlarına yaklaşmakta olan bir kuyrukluyıldızın arkasında bıraktığı kaya parçalarından kaynaklanır. Bilim insanları göktaşı yağmurlarına neden olan kuyrukluyıldızları saptayabiliyorlar. Örneğin; Thatcher Kuyruluyıldızı’nın neden olduğu Lir Göktaşı Yağmuru, ünlü Halley Kuyrukluyıldızı’nın neden olduğu Eta Kova Göktaşı Yağmuru. Kuyrukyıldızın bıraktığı bu parçaların içinden geçen Dünya, atmosferine girmeye başlayan meteoroidlerle karşılaşır. Bu parçalar, atmosferin üst tabakalarında temasla birlikte ışıldamaya yani yanmaya başlarlar.

Dikkatli bir şekilde Dünya’nın çekim etkisine giren ve yanmaya başlayan göktaşlarını takip ederseniz belirli bir noktadan çıkıyormuş gibi olduklarını fark edebilirsiniz. Bir göktaşı yağmuru da bu noktanın bulunduğu takımyıldızı ile adlandırılır. Örneğin; şu sıralar en etkin günlerini yaşayan Eta Kova Göktaşı Yağmuru’nda, adından da anlaşılabileceği gibi, göktaşları Kova Takımyıldızı’ndaki bir noktadan çıkıyormuş gibi görünür.

Eta Kova Göktaşı Yağmuru’nda göktaşlarının çıkş noktası Kova Takımyıldızı’nda bulunuyor. Telif Hakkı : Earthsky

Göktaşı yağmurları, herkesin gözleyebileceği bir gök olayıdır. Hiçbir gözlem aleti gerekli değildir. Göktaşı yağmuru gözlemi için etrafın açık olduğu (binalar, evler, ağaçlar vb. olmadığı), ışık kirliğinden az etkilenen bir bölgede bulunmak gerekir. Hangi mevsimde olduğunuza bağlı olarak açık arazide olduğunuz için kalın giysiler, çiy, böcekler ve soğuğa karşı çeşitli koruyucular gerekebilir. Yanınızda ne kadar sürede kaç göktaşı gözlediğinizi not edebilmek için not defteri ve kalem, ayrıca gece görüşünü etkilemeyen kırmızı bir fener bulundurabilirsiniz. Gözlerinizin karanlığa alışması için birkaç dakika bekledikten sonra göktaşlarının çıkış noktasının bulunduğu takım yıldızına bakmanız yeterlidir.

Göktaşı yağmuru gözlemlerinde çıplak gözle yaptığınız gözlemler dışında; küçük bir dürbünle göktaşı gözlemlemeye çalışabilir, 5 ya da 15 dakika gibi uzun pozlarla göktaşlarının fotoğrafını çekebilirsiniz.

Kaynaklar: Sky and Telescope, EarthSky, NASA

Cassini ve Amatörler Satürn’de Fırtına Görüntüledi

14 Şubat 202529 Nisan 2010 yazar gokyuzu

Amatör gökbilimcilerin de yardımıyla, NASA’nın Cassini uzay aracının birleşik kızılötesi tayfölçer aleti Satürn’ün atmosferindebüyük bir kar fırtınası gözlemledi. Araç, bugüne kadar gezegenin fırtınalarında sıcaklık ve gaz dağılımını en ayrıntılı gösteren verileri topladı.

Amatör gökbilimci Christopher Go,13 Mart 2010’da bu fırtına görüntüsünü aldı. Ok, fırtınanın yerini; kırmızı çizgiler ise Cassini’nin birleşik kızılötesi tayfölçer aletinin verileri topladığı yeri gösteriyor. (Resmi büyültmek için üzerine tıklayınız.) Telif Hakkı : C.Go ve NASA/JPL-Caltech/GSFC

Veriler, bu yıl Washington’da görülen en büyük kar fırtınasından en az beş kat daha büyük bir fırtına olduğunu gösteriyor.

NASA’nın Goddard Uzay Uçuş Merkezi’nde (Goddard Space Flight Center) birleşik kızılötesi tayfölçer takımının üyesi Gordon Bjoraker; “Amatörlerin böyle bir keşif yapması bizi çok heyecanlandırdı.” diyor.

Cassini’nin radyo ve plazma dalgaları aleti ve görüntüleme aracı, bir süredir Satürn’ün orta enlemleri etrafındaki bir bant üzerinde yıldırım ve fırtınaları takip ediyordu. Fakat Cassini’nin görüntüleme ve tayfölçer gözlemleri aylar önceden yerini alırken, fırtınalar sürekli yer değiştirebilir.

Aralarında Anthony Wesley, Trevor Barry ve Christopher Go’nun bulunduğu amatör gökbilimciler, düzenli olarak radyo ve plazma dalgalarını toplayan aletlerin verdiği uyarıyla Şubat’ta birçok kez onlarca görüntü aldılar.

Mart’ın sonlarında, geçen yaz Jüpiter’in üzerinde bir darbe sonucu oluşmuş yeni koyu noktayı tespit eden Avustralyalı Wesley, Cassini görevindeki bilim insanlarına fırtınanın bir fotoğrafıyla birlikte bir e-posta gönderdi.

Wesley e-postasında; “Bu görüntülerin Cassini veya Hubble Uzay Teleskopu tarafından görüntülenmiş olduğunu düşündüm ve Cassini tarafından da bu görüntülerin alındığından emin olmak istemiştim.” Demiş.

Şans eseri, birleşik kızılötesi tayfölçer aleti fırtınanın bulunduğu enleme odaklandı. Bilim insanları, orada fırtınalar olabileceğini biliyorlardı ancak bu fırtınaların ne zaman etkin olacaklarını bilmiyorlardı.

25 ve 26 Mart’ta tayfölçer ile alınan görüntülerdeki veriler, umulduğundan daha fazla fosfin (Satürn atmosferinin derininde bulunan bir tür gaz) ve troposferin üst katmanlarından alt katmanlarına malzeme sürükleyen güçlü bir akımın varlığını gösteriyor. Tayfölçerin verileri aynı zamanda, fırtınanın kanıtı olarak; tropopoz’un (durgun stratosfer ve düşük hareketli troposfer arasındaki sınır) çevresindeki bölgelere göre yaklaşık -272.65 C derece daha soğuk olduğunu gösteriyor.

Marylan Üniversitesi’ndan birleşik kızılötesi tayfölçer ekibinde yardımcı bilim insanı Brigette Hesman; “Satürn’ün soğuk stratosferinden 100 kilometre aşağıda uçan bir balon pilotu, amonyak-buz kar fırtınası yaşayabilirdi.” Diyor. “Bu kar fırtınaları, yıldırımların gözlendiği ve su ile amonyaktan bulutların oluştuğu, 100 ya da 200 kilometre aşağıdaki daha güçlü fırtınalarla güçlenebilir.” diye sözlerine ekliyor Hesman.

Cassini – Huygens Görevi ( NASA’nın Cassini uzay aracı hakkında daha fazla bilgi alabilirsiniz)

Kaynak : NASA

2009 Kahraman (Perseid) Göktaşı Yağmuru

21 Şubat 20251 Ağustos 2009 yazar gokyuzu

Ağustos 11’i ve 12’si gökyüzü gözlemcileri için büyük günler çünkü Perseid Göktaşı Yağmuru o tarihlerde maksimum seviyeye çıkmış oluyor. Swift – Tuttle Kuyrukluyıldızı’nın Dünya yörüngesinde bıraktığı toz ve kaya parçaları, her yıl ağustos ortalarında, atmosferde yanıyor ve gözlemcilere büyük bir görsel şölen yaşatıyor. Bu yıl maksimuma ulaştığında saatte düzinelerce göktaşının görülmesi bekleniyor. Ama göktaşlarının görülmesini engelleyen doğal bir faktör var: Ay. Ayın 12 ‘sinde %55’i görülebilen Ay gözlemcilere engel olabilir. Perseid Göktaşı Yağmuru, gökyüzünün herhangi bir bölgesinden görülebilir. Ama bir göktaşının bir Perseid olmasını anlamak için saçılma noktasına bakmak gerekir. Saçılma noktasını bulmak için göktaşlarının ilerleme doğrultularına bakmak gerekir. Eğer göktaşlarının bu doğrultuları bir noktada kesişirse o nokta saçılma noktasıdır. Perseidler için saçılma noktası Kahraman (Perseus) Takımyıldızı’ndadır.

Eflâtun Günbatımları

21 Şubat 202529 Temmuz 2009 yazar gokyuzu

Geçtiğimiz aylarda patlayan Sarychev yanardağının etkileri Türkiye’den de gözlenmeye başladı. Yanardağın patlamasıyla açığa çıkan tonlarca sülfürdioksit (SO₂) gazı Dünya’nın her tarafına yayılmış durumda ve stratosferin üst katmanlarında bulunan bu gaz Güneş ışınlarını saçarak mora yakın bir rengin ortaya çıkmasına neden oluyor.

Fotoğraf: M. Raşid Tuğral (ODTÜ – AAT), Canon EOS 400D

Sarychev Yanardağı’nın hayaletini gözlemlemek için Güneş battıktan 10 dakika sonra 20^o-30^oyüksekliğe bakın. Bunun için çıplak göz haricinde hiç bir şeye gereksiniminiz olmayacaktır.

Çin’de Güneş Tutulması

21 Şubat 202521 Temmuz 2009 yazar gokyuzu

Çin ve Hindistan’ın da içinde bulunduğu birçok Güneydoğu Asya ülkesi tam güneş tutulmasına şahit oldu. ODTÜ AAT ve Twan üyesi gökyüzü fotoğrafçısı Tunç TEZEL tutulma öncesinde ve sonrasındaki izlenimlerini aktarıyor:

Tam Güneş Tutulması

Fotoğraf: Tunç TEZEL

“Shanghai çevresinde hava gerçekten çok kötüydü. Biz dün öğleden sonra orijinal plandaki gibi 50 km güneyde, Doğu Çin Denizi kıyısındaki Jinshanwei’ye gittik. Akşam saat 16 gibi bulutlar toplandı ve yağmur yağmaya başladı. Tahmin sitelerini kontrol ettim ve Wuhan yani batı yönünün daha uygun olduğunu gördüm. Son plan yanımdaki Kostea Yakovlev ile birlikte grup rehberimizin ayarladığı bir taksiyle gerektiği kadar batıya gitmek idi.

22 Temmuz saat 02 gibi yola çıktık. Taksi şoförünün yanlış anlaması nedeniyle batı yerine daha çok kuzeybatıya doğru 200 kilometre kadar gittik. Wuxi şehri yakınlarında artık daha çok gitmemeliyiz, tutulma bandının kuzeyine yaklaşıyoruz diye şoförü ikna etim ve o çevrede uygun bir boşluk bakmaya başladık. Tai Gölü’nün kuzey kıyısında biraz dolaştıktan sonra Wuxi civarında, havanın yükselmeye başladığı çevrede de yeniden yağmur başladı. Saat 07 olmuştu ve artık pes dedim. Geriye, Shanghai tarafına doğru yola çıktık.

O sırada tur rehberi aradı ve Jinshanwei’de arada bir Güneş’i boşluklardan gördüklerini söyledi. Ben de ‘Tamam o zaman’ dedim ve şoföre Jinshanwei’ye döndüğümüzü söyledim. Ondan sonra da geri dönüş yolunda arada bir sızıp durdum, çünkü 1 gündür uyumamıştım. Nasılsa pek bir şans yoktu artık.

Tutulma başlangıcı

Fotoğraf: Tunç TEZEL

Saat 09.30 gibi Jinshanwei’ye ulaştık. O sırada tam tutulmanın başlangıcına 7 dakika kalmıştı. Otele 2 km kadar uzaktaydık. 2 – 3 dakika sonra Kostea şoföre durmasını söyledi. ‘Tam tutulma birazdan başlayacak, bari makineyle havanın kararmasının resmini çekeyim’ diye niyetlenmişti. O sırada şoför havada bulutların aydınlık kaldığı bir yer gösterdi. Ben de eski makinemi, bir geniş açı merceği ve telefoto merceği hemen çantadan çıkardım.

Hava hızla karardı ve tam tutulma başladı. 1 dakika sonra da korona bulutların arasında görünmeye başladı. İlk başta yalnızca bakakaldım, sonra da 2-3 dakikalık sürede aceleyle birkaç resim çektim. Korona bir süre daha göründü, sonra iyice soluklaşarak gözden kayboldu.

Neredeyse 6 dakikalık tam tutulma da en sonunda bitmişti, bulutlar hızla aydınlanmaya başladı. O arada Günei ince bir hilal görünüşüyle son bir kez ortaya çıktı ve yeniden bu kez kalıcı olarak kayboldu. Biz de arabaya binip birkaç dakika içinde otele ulaştık. Ben ‘3 küsur dakika tam tutulma gördüğümüze göre oteldekiler de buluttaki o boşluktan paylarını almıştır’ diye düşünüyordum ama orada kimse bir şey görememişti.

Bu kötü hava şartlarına rağmen tam tutulmayı görebildiğim için kendimi çok şanslı sayıyorum.”

Tam Güneş Tutulması

Fotoğraf: Tunç TEZEL

22 Temmuz Tam Güneş Tutulması

21 Şubat 202520 Temmuz 2009 yazar gokyuzu

22 Temmuz 2009 günü 21. yüzyılın en uzun Güneş tutulması olacak. 6 dakika 39 saniye yani toplam 399 saniye sürecek olan tutulma Cambay Körfezi’nden başlayıp Hindistan, Çin ve Japonya’nın Ryukyu Adaları’ndan geçecek.

Antartika’da, gün doğarken Güneş tutulması. Cambay Körfezi’ndeki balıkçıların böyle bir manzara ile karşılaşmaları olası.

Telif Hakkı: Fred Bruenjes

Tutulmayı tarihin en yüksek insan nüfusunun izlemesi bekleniyor. Çünkü tutulma çizgisi başta Çin’in en kalabalık şehri Şangay, Surat, Vadodara, Bhopal, Varanasi, Chengdu, Chongqing, Wuhan, Hefei ve Hangzhou’dan geçecek.

22 Temmuz Güneş tutulması animasyonu için tıklayın. Animasyonun Çin ve Hindistan için versiyonları da bulunuyor.

Telif Hakkı: Larry Koehn

Bu tutulmanın 21. yüzyılın en uzun tutulma olmasının nedeni ise Dünya’nın günötede olması yani Güneş’ten en uzak konumunda bulunuyor olması. Böyle görünür çapı küçülen Güneş’i Ay daha uzun süre kapatabilecek.

Orada olmak isteyenler ama gidemeyenler için bir çok internet sitesi tutulmayı canlı olarak verecek.

İlgili Bağlantılar:

Shadow & Substance (Güneş tutulması hakkında çeşitli animasyonları barındıran site)
Moonglow.net (Fred Bruenjes’in sitesi)
APOD (Günün Astronomi Fotoğrafı)

Kaynak: Science@NASA

UUİ Akşam Gökyüzünde

21 Şubat 20257 Temmuz 2009 yazar gokyuzu

Uluslararası Uzay İstasyonu (UUİ) önümüzdeki iki hafta boyunca akşam ve sabah gökyüzünde muhteşem geçişler yapıyor. UUİ’yi bir günde iki kez, üç kez hatta dört kez bile görebilirsiniz. Topluluk üyelerimizden M. Raşid Tuğral , bu akşam UUİ’nin muhteşem geçişlerinden birini yaklamayı başardı.

Fotoğraf: M. Raşid Tuğral (AAT), Canon EOS 450D, ISO200 20s

Eğer geçtiğimiz günlerde UUİ’yi seyrettiyseniz muhtemelen bir dakika arkasından beliren ve UUİ’nin gitmiş olduğu rotayı izleyen başkı bir uyduyu daha fark etmiş olmalısınız. Bu kayıtlarda olmayan gizemli uydunun adı Progress 33, Rus yük gemisi. Raşid, UUİ’nin ardından Progress 33’ü de yakaladığını belirtiyor. “Parlaklığı yaklaşık 2.5 kadirdendi”.

Halkalı Ay

21 Şubat 20256 Haziran 2009 yazar gokyuzu

Bahar ayının gelmesiyle birlikte polenlerde saçılmaya başladı. Her ne kadar alerjisi olanlar şikayetçi olsalarda, bu polenler bazen çok güzel taçların (corona) oluşumuna sebep oluyor. M. Raşid Tuğral (AAT) bu gece Ay’ın etrafındaki tacı fotoğraflamayı başardı.

Taç, genellikle bulutlardaki çok küçük su tanelerinin Güneş veya Ay ışığını saçmasıyla oluşur. Tane ne kadar küçükse taç da o kadar büyük oluşur. Tıpkı su tanelerinin oluşturduğu gibi polenler de taç oluşturabiliyor. Genellikle Ay’ın etrafında daha sık görülen taçlar bazen Güneş’in etrafında da gözlenebilmektedirler. Eğer Güneş’teki bir tacı gözlemlemek isterseniz Güneş’i mutlaka kapatın ve ondan sonra etrafına bakın.